Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Β΄



ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΑΡΧΕΙΟΝ

ΙΩΑΝΝΟΥ

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙA

ΤΟΜΟΣ Β΄

ΚΕΡΚYΡΑ 1978



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Κ. ΔΑΦΝΗ: Προλεγόμενα........................... Σελ. ια' - ιδ'

Α. ΣΤΕΡΓΕΛΗ: Μεταγραφή και μετάφραση των εγγράφων . » ιε'

ΜΕΡΟΣ Α'. Αποστολή εις Λευκάδα...... Σελ. 1 - 372

Έγγραφα 1 - 50 (Μεταγραφή καί μετάφραση Άριστ. Στεργέλη) .......Σελ. 3-320

Έγγραφα 51-03 (Μεταγραφή καί μετάφραση Γεωργ. Πλουμίδη) ........Σελ. 321 - 372

ΜΕΡΟΣ Β'. Σημειώσεις — Βιβλιογραφία — Ευρετήριο ................Σελ. 373 - 393

Σημειώσεις....................... Σελ.375 - 379

Βιβλιογραφία ................... » 379 - 381

Ευρετήριο ..................... » 383 - 393



Εκδότης:

Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών — Οδός Αρσενίου — Κέρκυρα

Γενική επιμέλεια εκδόσεως:

Κώστας Δάφνης

Μεταγραφή — Μετάφραση κειμένων:

Γεώργ. Πλουμίδης — Αριστείδης Στεργέλης

Ευρετήριο:

Δήμητρα Πικραμένου — Βάρφη

Στοιχειοθεσία — Εκτύπωσις:

Τυπογραφείον «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ», Ρ. Παλαμήδη 5 (Δ' όρ.), Αθήνα, τηλ. 32.43.158

Τυπογραφική επιμέλεια:

Γεώργιος Παπαϊωάννου

Βιβλιοδεσία:

Κώστας Ρουμελιώτης — Γερανίου 24 Αθήνα, τηλ. 52.48.244



ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ τόμος του Αρχείου Καποδίστρια περιλαμβάνει τα κείμενα του I. Καποδίστρια ως «Εκτάκτου Επιτρόπου» της Κυβερνήσεως της Επτανήσου Πολιτείας στη Λευκάδα, στην περίοδο Μαΐου - Αυγούστου 1807. Η αποστολή αυτή έδωσε για μια ακόμη φορά το μέτρο των διοικητικών και οργανωτικών ικανοτήτων του Καποδίστρια. Τα καθήκοντα, που του ανέθεσε η Γερουσία της Επτανήσου και ο πληρεξούσιος του Αυτοκράτορα της Ρωσίας Γεώργιος Μοτσενίγος σε μια δύσκολη καμπή της ευρωπαϊκής ιστορίας, όταν οι νικηφόροι αετοί του Ναπολέοντα είχαν σκιάσει ολόκληρη την Ευρώπη, δεν ήταν εύκολα. Έπρεπε να λάβει αποφασιστικά μέτρα για την οχύρωση και την πληρέστερη άμυνα της Λευκάδας, ώστε να εξουδετερωθεί εντελώς η απειλή του Αλή Πασά και των Γάλλων συμβούλων του εναντίον του νησιού. Συγχρόνως όμως έπρεπε να ισορροπήσει τις αρμοδιότητες και τις πρωτοβουλίες των τοπικών διοικητικών και στρατιωτικών παραγόντων. Στα εφτά χρόνια της Επτανήσου Πολιτείας πολλές διεργασίες είχαν σημειωθεί στην πολιτειακή της έκφραση και στις δομές, που την στήριζαν. Το Βυζαντινό Σύνταγμα του 1800, είχε διαδεχθεί το φιλελευθερότερο Σύνταγμα του 1803, το οποίον όμως είχε απλώς ανεχθεί το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο της εποχής. Με συμπαραστάτη δε τον πληρεξούσιο του Τσάρου, δεν άργησε να προχωρήσει στις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις το 1806, οι οποίες όμως δεν λειτούργησαν τελικά, γιατί η συνθήκη του Τιλσίτ έφερε στα Ιόνια νησιά τους Αυτοκρατορικούς Γάλλους. Το σχέδιο, εν τούτοις, των μεταρρυθμίσεων εκείνων δεν πήγε χαμένο... Αποτέλεσε τον κύριο σκελετό για το ανελεύθερο Σύνταγμα του 1817, που οριοθέτησε το πολιτικό καθεστώς της Αγγλικής «Προστασίας» στα Επτάνησα. Ακριβώς αυτή η απόλυτη επιβολή των Ρώσων στην πολιτειακή διάρθρωση της Επτανήσου Πολιτείας είχε αρχίσει να καλλιεργεί αντίρροπες δυνάμεις. Μια έκφραση της αντιθέσεως αυτής σημειώνεται στη Λευκάδα μεταξύ του Πρύτανη (πολιτικού διοικητή) Στυλ. Βλασσόπουλου και του Ρώσου στρατηγού Στάττερ, υπεύθυνου για την άμυνα του νησιού. Ο μόνος, που θα μπορούσε να διαφυλάξει το κύρος τόσο της Επτανησιακής Κυβερνήσεως όσο και του Ρώσου πληρεξουσίου, και να επιβάλει τη συνεργασία των αντιτιθεμένων παραγόντων ήταν ο Καποδίστριας. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Και η «πρακτική» της τρίμηνης Καποδιστριακής διοικήσεως, με απόλυτες εξουσίες, επιβεβαίωσε τις ικανότητες του ανδρός.

Αυτή είναι η μια πλευρά της «Αποστολής στη Λευκάδα». Υπάρχει όμως

και μια άλλη, η σημαντικότερη. Ότι στη Λευκάδα ο Καποδίστριας ανακαλύπτει σε βάθος την ελληνική του συνείδηση και αρχίζει να φλογίζεται από το όραμα της εθνικής ανεξαρτησίας. Η συνεργασία του με τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο και τους Έλληνες οπλαρχηγούς, που είχαν συρρεύσει στη Λευκάδα, του αποκάλυψε έναν άλλο κόσμο. Κι’ αυτός ο κόσμος έγινε από τότε δικός του. Έγινε πίστη του και τον συνώδευσε σε όλη την ανοδική του πορεία.

Πολλά τα υπερβολικά έχουν γραφεί για την αναστροφή του Καποδίστρια με τους αρειμάνιους οπλαρχηγούς της Αιτωλοακαρνανίας. Για οραματισμούς και για όρκους. Δεν επιβεβαιώνονται από ιστορικά κείμενα. Η αλήθεια βρίσκεται στη μέση. Το γεγονός όμως ότι διασώθηκαν στη λαϊκή παράδοση ως τις μέρες μας, φανερώνει ότι ο θρύλος της ελληνικής ψυχής του Καποδίστρια ζυμώθηκε το καλοκαίρι του 1807 στη γη της Λευκάδας. Και τα όσα ο ίδιος αναφέρει στις εκθέσεις του προς τη Γερουσία για τις επαφές του με τους οπλαρχηγούς, κρύβουν, μέσα στη λιτότητα της εκφράσεως, το σπόρο για τη διαμόρφωση της αγωνιστικής προσωπικότητας του Καποδίστρια. Η Λευκάδα είναι ο μεγάλος σταθμός, που σφραγίζει τη μοίρα του μεγάλου Κερκυραίου. Ανακαλύπτει την Ελλάδα και μαζί τον πραγματικό εαυτό του.

ΣΤΟΝ ΤΟΜΟ αυτό δημοσιεύονται 63 συνολικά κείμενα (αναφορές, εκθέσεις κλπ.) του I. Καποδίστρια από τη Λευκάδα, με τα σχετικά συνημμένα. Τα κείμενα αυτά βρίσκονται στο Αρχείο της Ιονίου Γερουσίας της Κερκύρας, ταξινομημένα σε ξεχωριστό φάκελλο με τον τίτλο «Καποδίστριας Ko: Ιωάννης, Έκτακτος απεσταλμένος εις Λευκάδα». Στο φάκελλο αυτό έχουν συγκεντρωθεί όλα τα σχετικά έγγραφα, ανεξάρτητα αν απευθύνονται στο Τμήμα Οικονομικών, στο Τμήμα Εσωτερικών, στο Τμήμα Εξωτερικών υποθέσεων, στο Τμήμα Ενόπλων Δυνάμεων, στον Πρόεδρο της Γερουσίας ή απρόσωπα στην ίδια τη Γερουσία. Μετά τα πρώτα 14 έγγραφα, με τα συνημμένα τους, υπάρχει η σημείωση: «Τα κατωτέρω έγγραφα εξήχθησαν εκ της δεσμίδος 36 του Τμήματος Οικονομικών προς συγκέντρωσιν των σχετικών εγγράφων περί της δράσεως του Ko: Ιωάννου Καποδίστρια εν Λευκάδι». Την συγκέντρωση και ταξινόμηση σε αυτοτελή φάκελλο την οφείλουμε στον ιστοριοδίφη Μάρκο Θεοτόκη, οργανωτή και πρώτο διευθυντή του Αρχείου της Ιονίου Γερουσίας, ο οποίος μάλιστα χρησιμοποίησε και μερικά από αυτά στο δεύτερο μέρος (σσ 195 - 233) της ιστορικής εργασίας του «Ο Ιωάννης Καποδίστριας εν Κεφαλληνία» (Κέρκυρα, 1889).

Από το φάκελλο λείπει το αριθμημένο με το No 419 έγγραφο, το οποίον ο γενικός κατάλογος χαρακτηρίζει: «Άφιξις αυτού (του Καποδίστρια) εις Κέρκυραν. Έκθεσις των πεπραγμένων». Και σε παρένθεση σημειώνεται «ελλείπει». Δε στάθηκε δυνατό να προσδιορισθεί ο χρόνος αφαιρέ-

σεως της εκθέσεως αυτής από το φάκελλο. Το πιθανότερο είναι ότι θα χρησιμοποιήθηκε από μελετητές της περιόδου αυτής, οι οποίοι ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη Λευκάδα και λιγότερο για τον Καποδίστρια, και οι οποίοι παρέλειψαν, όπως συχνά συνέβαινε τότε, να την επιστρέψουν. Ο σεβασμός προς τα ντοκουμέντα των αρχείων δεν υπήρξε ποτέ τόσο ισχυρός ώστε να ισοσταθμίζη την απουσία οποιασδήποτε προστασίας!

Σε περίπτωση, που θα βρεθεί τελικά το πρωτότυπο της εκθέσεως αυτής, θα δημοσιευθεί, μαζί με άλλα έγγραφα του Καποδίστρια της ίδιας περιόδου, που βρίσκονται στο ιστορικό Αρχείο της Λευκάδας, στον Τόμο Β΄ του Αρχείου.

ΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ της Αποστολής στη Λευκάδα δημοσιεύονται σε μεταγραφή από το πρωτότυπο, που αποκαθιστά συγχρόνως και πιθανές φθορές, και σε μετάφραση. Για την τελευταία ισχύουν όσα σημειώσαμε στο γενικό εισαγωγικό σημείωμα του Α' Τόμου. Υποβοηθεί τη χρηστικότητα των τόμων του Αρχείου και από μη ειδικούς μελετητές. Υπάρχουν αυτούσια τα καποδιστριακά κείμενα, ώστε να μη χωρούν αποσιωπήσεις, παρερμηνείες, νοθεύσεις, και συγχρόνως δίνεται και η μετάφραση για κείνους, που δε μπορούν να προσπελάσουν τα πρωτότυπα.

Η μεταγραφή και η μετάφραση των κειμένων και του τόμου αυτού οφείλονται στους επιστημονικούς συνεργάτες κυρίους Αριστείδη Στεργέλη, του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, και Γεώργιο Πλουμίδη, υφηγητή της Έδρας της Ιστορίας των Νεωτέρων Χρόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Μολονότι εργάστηκαν με διαφορετική μέθοδο ο καθένας, εν τούτοις απέδωσαν έργο, που το χαρακτηρίζει φιλολογική ευσυνειδησία. Ιδιαίτερα οφείλουμε να υπογραμμίσουμε την προσφορά του κ. Στεργέλη, ο οποίος εκάλυψε και το μεγαλύτερο αριθμό εγγράφων (1 - 50).

Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ της εκδόσεως του Αρχείου Καποδίστρια επιβεβαιώθηκε απόλυτα με την κυκλοφορία του Α' Τόμου. Δεν αναφερόμαστε στην ευμενή υποδοχή της ελληνικής και ξένης κριτικής, αλλά στο γεγονός ότι εργασίες με θέμα τον Καποδίστρια, που κυκλοφόρησαν μεταξύ 1976 - 78, χρησιμοποίησαν πολλαπλά τα καποδιστριακά κείμενα, που δημοσιεύτηκαν εκεί. Και ισχυροποιήθηκε γενικά η πεποίθηση ότι δεν μπορεί να υπάρξη πλήρης βιογραφική σύνθεση για τον πρώτο Κυβερνήτη, εάν δεν ολοκληρωθεί

η έκδοση του Αρχείου, που θα δώσει συγκεντρωμένα, αυθεντικά και πλήρη, τα κείμενά του. Και θεωρούμαστε ευτυχείς ότι μπορούμε να αναγγείλουμε ότι εργάζονται ήδη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, με τις οποίες συνάπτεται η δράση του Καποδίστρια, ειδικοί συνεργάτες για την συγκέντρωση του απαραίτητου υλικού. Και επίσης ότι αξιοποιείται συστηματικά το καποδιστριακό υλικό στα ρωσικά αρχεία. Ακριβώς αυτό θα μας επιτρέψει να δώσουμε στον προσεχή τόμο τον ακριβή προγραμματισμό της εκδόσεως ολόκληρου του Αρχείου, δηλ. και των 15 τόμων, που υπολογίζεται ότι θα καταλάβει. Σημειώνεται όμως από τώρα ότι οι δυσκολίες, που είναι φυσικό να παρουσιάζονται κατά τη συγκρότηση ενός τόσο μεγάλου έργου, θα οδηγήσουν ίσως σε παραβίαση της αριθμητικής σειράς των τόμων. Με άλλα λόγια, είναι πιθανό τόμοι, που τοποθετούνται στη μέση ή στο τέλος, να προηγηθούν, χωρίς με αυτό να παραβιαστεί η αυστηρή διαχρονική πορεία των κειμένων, με τα οποία θα βιογραφείται ο Καποδίστριας σε κάθε μορφή δραστηριότητας. Το επιβάλλει η ανάγκη να επισπευσθεί η ολοκλήρωση του έργου. Το έτοιμο υλικό θα δίνεται αμέσως στη δημοσιότητα. Έτσι, το 1979 θα εκδοθούν δύο τόμοι του Αρχείου, με προοπτική ο ίδιος ρυθμός να συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια.

ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ το εισαγωγικό μας σημείωμα στον Α΄ Τόμο τονίζαμε ότι αν η έκδοση του Αρχείου οδηγήσει στη βαθύτερη γνωριμία του Καποδίστρια διά μέσου των κειμένων του, δεν θα εξυπηρετηθεί μονάχα η ιστορική επιστήμη, αλλά και η εθνική αυτογνωσία. Η απήχηση της εκδόσεως του Α΄ Τόμου, σε εθνικό και διεθνές πλαίσιο, πείθει ότι τις ελπίδες που εκφράζαμε τότε τις αντικαθιστά προοδευτικά η βεβαιότητα.

Κ. ΔΑΦΝΗΣ

Πρόεδρος Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ

Η έκδοσις των έγγραφων του Ιωάννου Καποδίστρια προχωρεί ήδη εις τον δεύτερον τόμον της, περιλαμβάνοντα έγγραφα από 20 Μαΐου περίπου έως 10 Αυγούστου 1807, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι του Ιουλίου.

Τα έγγραφα του τόμου αυτού εκδίδονται κατά τον ίδιον τρόπον κατά τον οποίον εξεδόθησαν και τα του προηγουμένου. Εις το τμήμα, το οποίον επεξειργάσθην, δηλ. μέχρι και του εγγράφου υπ’ αρ. 50, ακολουθείται το αυτό σύστημα μεταγραφής συμφώνως προς την σημερινήν ορθογραφίαν. Διετηρήθησαν όμως σύνταξις, τύποι, μορφή των λέξεων και γράμματα τα οποία θα ηδύναντο να αντικατασταθούν συμφώνως προς την σημερινήν χρήσιν, έστω και αν εις μερικάς περιπτώσεις θα ήτο δυνατόν να γίνει διαφορετική αντιμετώπισις, επειδή επεδιώξαμεν να δοθή πιστώς η εικών της γλωσσικής καταστάσεως και του χειρογράφου. Μόνον εις σπανίας περιπτώσεις παρενέβη ο εκδότης διά κριτικών συμβόλων και υποσημειώσεων. Aι διατυπωθείσαι παρατηρήσεις εις το εισαγωγικόν σημείωμα του πρώτου τόμου περί των εγγράφων της Κεφαλληνίας (σσ 90-92), εις ό,τι αφορά, εις το γλωσσικόν και μεταφραστικόν πρόβλημά των, ισχύουν και διά τα έγγραφα τα οποία εκδίδονται εις τον παρόντα τόμον.

Τέλος, διατηρείται το ίδιον σύστημα και εις τον τρόπον παρουσιάσεως των εγγράφων. Εις την αρχήν δίδεται ο αριθμός εκδόσεως του εγγράφου και κατόπιν ο αρχειακός αριθμός του. Η σειρά εκδόσεως είναι σύμφωνος με την ημερομηνίαν του εγγράφου και τον αρχειακόν αριθμόν ταξινομήσεώς του. Εις τα συνημμένα δεν δίδεται ιδιαίτερος αριθμός.

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΕΡΓΕΛΗΣ