Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ε΄

Η νέα ροπή του εθνικού πνεύματος ανάμεσα στους λαούς μετέβαλε τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη. Ο πολιτισμός και η εδαφική επέκταση πολλών, από αυτά, συντέλεσαν στην επιδίωξη νέων στόχων και στη σημερινή κατάσταση της Γερμανίας, έτσι ώστε να μπορούμε, με σχετική ακρίβεια, να προσδιορίσουμε τον ορθό τρόπο διακυβέρνησης που θα συνέβαλε στην αποκατάσταση αυτού του έθνους τόσο για δικό του όφελος όσο και για την εδραίωση της ειρήνης στην Ευρώπη.

Η Γερμανία παρουσιάζει, στο σύνολο της, το θέαμα ενός έθνους που είναι, να το πούμε έτσι, παραδομένο στις δυστυχίες και ταπεινώσεις των λαών της — χωρίς αμφιβολία συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σύγχρονα έθνη των οποίων οι διάφορες κοινωνικές τάξεις είναι οι περισσότερο συνδεδεμένες λόγω των ηθικών και πνευματικών δεσμών που τις ενώνουν — ένα έθνος πολύ φωτισμένο, το πιο φρόνιμο, το πιο δυνατό, το περισσότερο δεκτικό, στις μέρες μας, για (ουσιαστικές) μεταρρυθμίσεις, ένα έθνος μοναδικό, σταθερό, επίμονο. Όποιες κι αν είναι οι προκαταλήψεις η τα ιδιαίτερα συμφέροντα των ηγεμόνων που το κυβερνούν, είναι αυταπόδεικτο ότι ο καθένας από αυτούς θα υποχρεωθεί στο μέλλον, κάτω από την πίεση των γεγονότων, να παραχωρήσει στη χώρα του ένα Σύνταγμα. Κάτι που προαναγγέλει ήδη νέες προόδους για το έθνος αυτό ιδιαίτερα στον πολιτικό τομέα. Ένας σημαντικός αριθμός παθών συχνά δίκαιων, ευγενικών και ειρηνόφιλων, φιλόδοξων και φιλοπόλεμων άλλοτε θα διευθετηθούν. Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε τις συνέπειες. Αν συμμεριστούμε αυτή την άποψη, το πρόβλημα της ανασυγκρότησης της Γερμανίας συμπυκνώνεται στο ακόλουθο δίλημμα:

«Είναι σύμφωνο με τα συμφέροντα της Γερμανίας και εκείνα της Ευρώπης να προσδώσουμε στο γερμανικό κράτος ομοσπονδιακή ισχύ, σταθερή συγκροτημένη και διαρκή ή θα είναι επωφελέστερο να επιτευχθεί η ανασυγκρότηση κατά τρόπο που, έπειτα από μια σειρά γεγονότων και νέων επιλογών, να υλοποιηθούν οι (τελικές) αλλαγές και μεταρρυθμίσεις».

Φαίνεται ότι σύμφωνα με την τελευταία αυτή εκτίμηση, η γερμανική επιτροπή προσπαθεί να προσδιορίσει τις αρχές του νέου ομοσπονδιακού καταστατικού χάρτη της Γερμανίας. Αισθανθήκαμε την ανάγκη της περισυλλογής σε μια μοναδική επιδίωξη, σε μια κοινή επιθυμία, σε μια μοναδική τάση των ανομοιογενών συμφερόντων, των διάφορων απόψεων και της πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος της Γερμανίας. Επιθυμούμε να εγγυηθούμε την ανεξαρτησία της, την ηρεμία της, τη βελτίωση όλων των τάξεων που την απαρτίζουν.

Όλα τα μέχρι σήμερα προταθέντα για την πραγματοποίηση αυτού του διπλού αποτελέσματος, θα πρέπει να συντελέσουν ώστε να δοθεί στην ομοσπονδία η δυνατότητα: α) Να κηρύσσει πόλεμο και να συνάπτει ειρήνη, β) Να αποφαίνεται σχετικά με τις έριδες ανάμεσα στους ηγεμόνες, γ) Να

εγγυάται την τήρηση των τοπικών Συνταγμάτων όπως και των αντίστοιχων των επαρχιακών χωρών, που έχουν κληθεί να συντρέξουν με την ψήφο τους τη σύνταξη των νόμων και τη φορολογία και να εποπτεύουν τη διοίκηση, τέλος, δ) Να διαθέτει το δικαίωμα για την προστασία των διαμεσολαβητών, των ευγενών και όλων των τάξεων.

Το επίκεντρο της εξουσίας, της κινητήριας δύναμης της διευρυμένης σφαίρας των δικαιοδοσιών θα έπρεπε να έχει τεθεί, έπειτα από τις πολυσυζητημένες ως σήμερα προτάσεις, υπό τη διεύθυνση των πέντε ανακτοβουλίων της Αυστρίας, της Πρωσσίας, του Αννοβέρου, της Βαυαρίας και της Βυρτεμβέργης·

Η επιτυχία και η διάρκεια του συστήματος αυτού προϋποθέτει την ταυτότητα των απόψεων και συμφερόντων των μελών και των πέντε ανακτοβουλίων, ή τουλάχιστον της Αυστρίας και της Πρωσσίας.

Στην περίπτωση αυτή συμφέρει στη Ρωσία να συντελέσει στη δημιουργία αυτών των δεσμών; (ανάμεσα στα διάφορα κρατίδια). Η συνένωση αυτή είναι σύμφωνη με τα γερμανικά συμφέροντα... η Ευρώπη κατοχυρώνει αντίστοιχα τα δικά της; Στην αντίθετη περίπτωση, που είναι πιθανή, αν λάβει κανένας υπόψη τις εμπειρίες του παρελθόντος, ποια θα είναι η εγγύηση της πιστής εφαρμογής των όρων από τους οποίους οφείλει να προκύψει αυτός ο ομοσπονδιακός δεσμός; Ποια θα είναι η βάση της ηρεμίας, της ευημερίας και της ανεξαρτησίας της Γερμανίας; Δεν θα ήταν δυνατό να βρούμε τη μια η την άλλη (λύση) μέσα στο υπάρχον σύστημα- προσεγγίζοντας μέσω της ανάλυσης, τα πραγματικά γεγονότα, βλέπουμε ότι οι Γερμανοί ηγεμόνες είναι διχασμένοι και παρασυρμένοι στη διάσπαση αυτή, εξαιτίας της διχόνοιας και της αντιζηλίας των μεγάλων ηγέτιδων Δυνάμεων. Οι λαοί, καταπιεσμένοι από τα επακόλουθα αυτής της διχόνοιας, που είναι το αποτέλεσμα της διάσπασης των ηγεμόνων, έχουν ταχθεί οι μεν ενάντια στους δε με εχθρικές διαθέσεις. Οι δολοπλοκίες των ηγέτιδων Δυνάμεων με στόχο την ενίσχυση των συμφερόντων εκείνων των μερίδων που ανήκουν στη δική τους σφαίρα επιρροής. Οι αντίστοιχες προσπάθειες της Γαλλίας να επαυξήσει την επιρροή της. Οι «ίντριγκες» της Βαυαρίας για ενθάρρυνση των φιλικά διακείμενων μερίδων. Και εκείνες του βασιλιά της Βυρτεμβέργης προκειμένου να μην υποχωρήσει καθόλου στον αντίπαλο του.

Στη διαμάχη αυτή, είτε η νότια Γερμανία υπερισχύσει της βόρειας, είτε συμβεί το αντίθετο, το πιθανότερο είναι να βαδίσει ο γερμανικός λαός, απογοητευμένος και εμπαιγμένος ως προς τις προσδοκίες του, μόνος στην απελευθέρωση του και στην εγκαθίδρυση μιας τάξης πραγμάτων σταθερής και μόνιμης.

Μια τέτοια κρίση θα υποχρεώσει τη Ρωσία να υποστηρίξει τη μια ή την άλλη μερίδα. Τότε η Αυστρία και η Γαλλία θα οπλιστούν για να αντιπαρατάξουν

ξουν κάποια αντίσταση.

Προκύπτει λοιπόν, ότι ο ομοσπονδιακός χάρτης που σχεδιάζεται, είναι όχι μόνο αντίθετος προς τη γαλήνη και την ανεξαρτησία της Γερμανίας, αλλά θέτει παράλληλα φραγμούς στην εδραίωση μιας πραγματικής ισορροπίας και εξασφάλισης σταθερών σχέσεων ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη.

Δεν είναι δυνατό, πράγματι, να δει κανείς την πραγματοποίηση της ισορροπίας αυτής και των επακόλουθων της κάθε φορά που στην πολιτική πλάστιγγα ένα κύριο βάρος, καθώς η απόλυτη και σχετική ισχύς μιας κεντρικής δύναμης σαν τη Γερμανία, έχει συντεθεί και κατευθύνεται έτσι ώστε να εμπεριέχει από μόνο του την αρχή της αποσύνθεσης και το σπόρο ενός πλήθους νέων εφαρμογών.

Για το γενικό συμφέρον της Ευρώπης η Γαλλία πρέπει να περιοριστεί μόνιμα στα όρια που τα πρόσφατα γεγονότα της προσδιόρισαν, όπως επίσης κανένας δεσμός να μην τη συνδέει με την Αυστρία, καμιά κατάσταση πραγμάτων να μην ευνοεί την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και επιδιώξεων της στην ευρωπαϊκή ήπειρο και κυρίως στη Γερμανία.

Διαβλέπει κανένας την ελπίδα να κατορθωθούν τα σπουδαία αυτά αποτελέσματα διά μέσου του συστήματος που προσπαθεί να εγκαθιδρύσει το γερμανικό Σώμα;

Αντίθετα, στην άλλη περίπτωση θα εργαζόμασταν για να παραχωρήσουμε στη Γερμανία ένα πολιτικό Σύνταγμα ικανό να προσδιορίσει τη σφαίρα της ηθικής δραστηριότητας των λαών της, που θα συντελούσε στο να αποκόψει το κράτος αυτό με ένα απρόσιτο για τη Γαλλία και κάθε Δύναμη φράγμα, που θα επανέφερε το εθνικό πνεύμα στις παλιές αρχές του και θα εξασφάλιζε τη διατήρηση και την ακμή εκείνων που θα προστεθούν σ’ αυτό το οικοδόμημα. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαμε να προσφέρουμε στα γερμανικά κράτη μια διαρκή εγγύηση της ελευθερίας τους και στην Ευρώπη τις στέρεες βάσεις του μελλοντικού πολιτικού της συστήματος.

Το ομοσπονδιακό αυτό Σύνταγμα δεν μπορεί να βασίζεται παρά σε μια μόνο αρχή και να εξαρτάται από ένα μόνο συνδετικό κρίκο, εκείνο του αρχηγού. Κι ο αρχηγός αυτός, κληρονομικός ή εκλεγμένος, μετά από εμπεριστατωμένο διάλογο που θα προσδιόριζε τη μια ή την άλλη δυνατότητα, φαίνεται ότι πρέπει να είναι ο αυτοκράτορας της Αυστρίας.

Χωρίς να θέλουμε να υποστηρίξουμε τη δυνατότητα της αποκατάστασης της Γερμανικής αυτοκρατορίας όπως υπήρξε μέχρι το 1803, χωρίς να επιθυμούμε να εμβαθύνουμε σε καμιά λεπτομέρεια σχετικά με τη μέθοδο που θα ήταν δυνατόν να υιοθετηθεί, ώστε να συντελέσει στην επανασύσταση της αυτοκρατορίας αυτής, θα περιοριστούμε να παρατηρήσουμε:

1) Ότι το ομοσπονδιακό σύστημα, από την ίδια του τη φύση, απαιτεί ένα αρχηγό. Οι επιθυμίες των Γερμανών είναι σύμφωνες σε αρκετό βαθμό στο ν’

απονείμουμε στον αρχηγό αυτό εξουσία και προνόμια που θα τον καταστήσουν ικανό να τα εξασκήσει επωφελώς.

2) Ότι η Αυστρία τιθέμενη επικεφαλής της Γερμανίας δεν θα μπορεί πια να επεκτείνει την ομοσπονδιακή της δύναμη πέρα από τον Ρήνο. Με τον τρόπο αυτό, η ανεξαρτησία της Γερμανίας είναι εγγυημένη αλλά και η αντίστοιχη ευρωπαϊκή δεν θα φοβάται πια το ενδεχόμενο μιας συμμαχίας ανάμεσα στη Γαλλία και την Αυστρία.

3) Ότι η Πρωσσία, όντας περιορισμένη στα ακριβή όρια του σημερινού μεγέθους της, ως μέλος της συνομοσπονδίας, θα διατηρούσε αναλλοίωτες τις πολιτικές σχέσεις της με τις δυνάμεις του βορρά.

4) Ότι ο αυτοκράτορας της Αυστρίας, με δεδομένη τη σημαντική επέκταση της κυριαρχίας του στην Ιταλία, θα ήταν σε θέση, φέροντας το παλιό γερμανικό στέμμα, να παραχωρήσει στην Ιταλία οντότητα εθνική κάτω από την αιγίδα του, διορίζοντας για τη διακυβέρνηση της χώρας αυτής ένα πρίγκιπα από τον οίκο του. Αυτό θα συντελούσε στην ευημερία της Ιταλίας και θα έθετε μια δίκαιη βάση στις διακρατικές σχέσεις.

5) Ότι το γερμανικό στέμμα δεν θα παραχωρούσε στην Αυστρία τη δυνατότητα καμιάς επιθετικής ή απειλητικής υπεροχής. Η υπεροχή δεν μπορεί παρά να είναι συντηρητική και ειρηνική.

Απομένει να εκτιμηθεί κατά πόσο η Αυστρία θα προσχωρήσει σ’ αυτή την πρόταση και στην αντίθετη περίπτωση αν θα ήταν ωφέλιμο να υποστηρίξουμε την επιθυμία αυτή με επιμονή.

Σε κάθε περίπτωση αρμόζει να προτείνουμε ό,τι είναι δίκαιο, ό,τι είναι γενικότερα αποδεκτό. Μη μπορώντας να βιάσουμε την προσχώρηση σ’ αυτό το σύστημα, επιφυλασσόμαστε, δικαιολογώντας το τουλάχιστον από τώρα, με βάση το δικαίωμα να προστρέχουμε σ’ αυτό το μέσο, θέτοντας το σε ενέργεια προς όφελος των εφικτών περιπτώσεων επιτυχίας στο μέλλον, ως αντικείμενο διαπραγμάτευσης για τη γένεση νέων σχεδίων, είτε με την ίδια αυτή Δύναμη είτε με την Πρωσσία».

1. Βλ. G. Pertz, Das Leben des Ministers, Freiherrn vom Stein, τομ. Δ', Berlin 1851, σ. 735-739. Εκτενέστερα βλ. 77. Πετρίδη, Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, σ. 49 επ., του ίδιου, Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Γερμανική Ομοσπονδία (Μελέτες κλπ., τόμ. Α'), σ. 52 κ.ε. Για τις απόψεις του Μέττερνιχ στην αντιμετώπιση του γερμανικού Ζητήματος βλ. Metternich, Mémoires, τομ. Β', 1959 σ. 191 επ., E. Rohl, Metternich und England, 1967, σ. 101, V. Bibi., Metternich der Dämon Österreichs, 1936, σ. 151 κ.ε. και γενικότερα J. Bourgoing, Vom Wiener Kongress, 1964, σ. 366 επ., 77. Dieter-Duroff, Der Wiener Kongress, 1966, σ. 111 κ.ε., R. Metternich - A. Klinkowstroem, Österreichs theilnahme an den Befreiungs Kriegen, 1887, σ. 443 επ. Από τον Δεκέμβριο του 1814, ο Καποδίστριας είχε αρχίσει

να συνεργάζεται με τον Γερμανό πολιτικό Φομ Στάϊν για τα ζητήματα της Σαξωνίας, βλ. Μ. Lehmann, Tagebuch des Freiherrn vom Stein Während des Wiener Kongresses (Historische Zeitschrift, τομ. 60ός) 1888, σ. 404. Τελικά, στις 8 Ιουνίου 1815, υπογράφηκαν στη Βιέννη οι τελικές πράξεις για την ομοσπονδοποίηση της Γερμανίας που αναγνώριζαν μια επί Διεθνούς Δικαίου εδραζόμενη ένωση κρατών, η οποία σεβόταν την κυρίαρχη εξουσία των μελών της και η οποία περιλάμβανε 41 γερμανικά κράτη, υπό την πρωτοκαθεδρία της Αυστρίας στην ομοσπονδιακή Συνέλευση, βλ. R. FIassan, Der Wiener Kongress,τoμ. Β' σ. 116κ.ε. A. Verdross, Völkerrecht, 1964, σ. 354, A. Nussbaum, Geschichte des Völkerrechts, 1954, σ. 206, l’. Berber, Lehrbuch des Völkerrechts, τομ. A 1960, σ. 140. Για τις προπαρασκευαστικές εργασίες που προηγήθηκαν της συγκρότησης της Γερμανικής Ομοσπονδίας, βλ. πλήρη πρακτικά, 77. Πετρίδη, Μελέτες νεώτερης ευρωπαϊκής πολιτικής ιστορίας, τομ. A σ. 198-234 και για την τελική πράξη της 9ης Ιουνίου 1815, l’. Albin, Les grands traités politiques, 1912, σ. 1 κ.ε. Αξίζει να συμβουλευτεί κανείς και τα ακόλουθα γενικά έργα: F. Meinecke, Das Zeitalter der deutschen Erhebung (1795-1815), 1957, W. Schmidt, Geschichte der deutschen Verfassungsfrage Während der Befreiungs Kriegen und des Wiener Kongresses 1812-1815, 1890, A. Straus, The Attitude of the Congress of Vienna toward nationalism in Germany, Italy and Poland, 1948, K. Olshausen, Die Stellung der Grossmächte zur sächsischen Frage auf dem Wiener Kongress und deren Rückwirkung auf die Gestaltung der preussischen Ostgrenze, 1933 passim.

3

Επιστολή προς τον μυλόρδο Κλάνχαρτυ (Βιέννη 28 Μαρτ./9 Απριλ. 1815)1

Mylord,

Je prends la liberté de transmettre à V. E. quelques observations sur le projet d’ article, concernant les isles Ionniennes qu’ Elle a eu la bonté de me communiquer; je vous prie, Mylord, de ne voir dans cette prière, qu’un témoignage de la confiance sans born que je place dans les principes de justice qui caractérisent Votre Cabinet.

Si je ne parle pas officiellement au nom de ma patrie, c’est que le gal Campbell n’ a pas voulu le permettre. Non seulement, ce gal n’a pas trouvé bon de consentir à ce que le Sénat envoyât un député Septinsulaire à Vienne, mais même il a jugé convenable de défendre rigoureusement à ces Magistrats d’ entretenir une correspondance avec moi; quelques soyent les motifs qui peuvent avoir déterminé tant de sévérité à notre égard, ma patrie ne saurait en être allarmée. Elle fonde toutes ses espérances sur l’équité et la magnanimité de votre gouvt et

sur la bienveillance des autres Puissances. Elle sait que’Elle n’a point mérité de perdre leur auguste protection.

Dans mon particulier, je m’ estimerai infiniment heureux, Mylord, de pouvoir remplir sous vos auspices, la tâche que m’inspire le premier de mes devoirs, celui de servir ma patrie.

Agréez, etc.

Observations sur le projet d'un article concernant les isles Ionniennes.

On propose de donner la possession des Sept isles à l’ Autriche à des conditions dont il sera convenu entre la Cour de Vienne et Sa Majesté Britannique et qui remplissent les engagemens que cette dermière Puissance a pris envers les Sept-isles, lorsque Ses troupes les ont occupées militairement.

La 1re question qui s’ offre à ce sujet, c’est de savoir si, par le mot possession, on entent Souveraineté. En 2e lieu quels sont les engagemens qu’il s’ agit d’ accomplir; enfin si ces engagemens comprennent aussi l’ isle de Corfou. Un exposé rapide des faits qui se rapportent aux isles Ioniennes peut éclaircir ces trois points et déterminer avec plus de précision le sens et la valeur de l’ article proposé.

Les Commandans des forces Britanniques, chargés en 1809 de la délivrance des sept isles, ont demandé au peuple Ionnien sa coopération, en lui promettant le rétablissement de cette existance politique dont Bonaparte les avait privés (voyez la proclamation ci-jointe), cette coopération a été très efficace. Les isles Anglaises ont occupé les isles, et le pavillon de la République a été arboré. S’ il n’a pas été admis comme pavillon commerçant, c’est qu’on a jugé alors convenable de ne point compromettre la Porte envers le Gouvernement Français; et si la République n’a pas été réintégrée dans toutes les formes, c’est que le chef-lieu de cet État, le centre de toutes ses relations, la partie dont la position et les forteresses intéressent l’ Europe, était encore occupés par les Français.

Ce n’est évidemment que par une suite de l’ entrée des armées alliées à Paris, que les troupes anglaises ont pris possession de cette isle, au nom de l’ Angleterre, de 1’ Autriche, de la Russie et de la Prusse. Avant même l’ arrivée du Gal Campbell, le Sénat (Gouvernement représentant les Sept isles) et qui n’a jamais été dissous, s’est assemblée, et le premier acte de sa liberté reconquise a été celui de porter aux pieds des Souverains libérateurs de l’ Europe, les voeux et les espérances légitimes de la Nation Ionnienne, lorsque le Gouverneur militaire Général Campbell déclara que sa Cour ne reconnaissait point l’ existence d’ une Nation Ionnienne qui eût le droit de se prononcer et d’ être représentée en qualité d’ État. Les Magistrats des Sept isles respectèrent religieusement cette volonté absolue énoncée par le Gouvernem1 militaire et se bornèrent à attendre de la justice de la Grande Bretagne et de la libéralité des autres Puissances la

décision du sort de leur patrie. Ces faits peuvent être très aisément vérifiés; si on ne peut pas les documenter ici par des pièces officielles, c’est que d’ après les principes proclamés par le gouvernement militaire des Isles Ionniennes, ce pays ne peut et ne doit point avoir de voix légitime dans la décision de ses intérêts. On ne saurait toutefois concilier ces principes avex ceux qui ont dicté la proclamation du Général Oswald; mais il est essentiel de savoir lesquels doivent servir à expliquer le sens et la valeur de l’ article projette.

Si c’est d’après les engagemens énoncés dans la proclamation du gal Oswald, les conditions y sont explicitement développées. Bonaparte avait privé la Nation Ionnienne de son indépendance et les Septinsulaires de leur liberté. La grande Bretagne venait de donner à l’ une et aux autres ce gage de leur prospérité renaissante. Ce n’est done plus des conditions auxquelles ces isles Ionniennes seraient placées sous la domination Autrichienne dont il s’ agit maintemant, mais au contraire des conditions propres à concilier l’ indépendance des sept isles avec les convenances générales et le système politique de l’ Europe.

Si c’est d’après la conduite tenue par le Gal Campbell, à la suite de la paix de Paris, que le sort des isles doit être décidé, on verra dans l’ article projetté, le mot possession impliquer Souveraineté pleine et entière; et dans cette hypothèse, les avantages qu’on promet aux habitans par la médiation Anglaise seront de même Nature que ce que les Génois ont obtenus, en pasant sous la domination Piémontaise. Dans la lr' Supposition, l’ Angleterre accomplirait ses engagemens d’ une manière conforme à la justice et à la libéralité qui doivent caractériser sa politique. Il serait alors à espérer que les autres Puissances qui ont un droit égal sur l’isle de Corfou, partageraient avec satisfaction la gloire reservée aux États qui fonderaient le bonheur d’un peuple autorisé à solliciter une existence politique qu’il a acquise par les plus grands sacrifices.

Dans l’hypothèse contraire, il reste à savoir si la Russie se déterminerait à refuser sa protection aux Sept-isles, ou à sanctionner un arrangement qui, d’ après la rédaction projettée, n’admet ni la médiation, ni la garantie de cette Puissance.

En dernier résultat, il importait de considérer si le rétablissement de la République Ionnienne est compatible avec les intérêts réciproques des Puissances appelées a prendre part à la décision de son sort. Elles ne peuvent en avoir que de deux espèces; l’une a rapport à la sécurité des relations commerciales dans l’ Adriatique, l’ autre a trait à l’ Empire Ottoman, dont les isles Ionniennes sont la frontière maritime la plus importante, vu l’ influence de leurs rapports tant politiques, que mercantilles dans toute la Turquie d’Europe. Ces deux classes d’ intérêts sont également conciliables, dès qu’on place cette République sous la protection de quatre Puissances alliées, ou bien sous la Souveraineté de l’ Angleterre, garantie par les trois autres Etats.

L’ Angleterre est en effet la Suzeraine naturelle de cette République. Il serait superflu d’ entrer dans des détails pour le démontrer.

Par contre, en accordant la Souveraineté, ou même la Suzeraineté de ces isles à l’ Autriche, on fait gratuitement leur malheur, et l’on accorde à cette Puissance une force fédérative dans l’ Orient qui ne saurait convenir ni au système général, ni à cet équilibre auquel on parait disposé à sacrifier tous les intérêts particuliers.

Enfin, s’il était irrévocablement décidé que les dernières traces de petites Républiques indépendantes disparaissent, si l’on ne pouvait trouver de salut pour les isles que dans une Soumission à une grande Puissance, c’est à l’ Angleterre qu’Elles se Soumettraient de préférence, dans l’espoir de placer leur Nationalité sous la sauvegarde des formes Constitutionnelles de cette grande Nation et de pouvoir faire jouir leurs habitans du bienfait d’une existence honorable exempte du danger d’ être dénaturée.

Κατά τη διάρκεια των προκαταρκτικών συζητήσεων γύρω από το Επτανησιακό Ζήτημα, στο Συνέδριο της Βιέννης, ο Καποδίστριας είχε συχνή ανταλλαγή απόψεων με τον εκπρόσωπο της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής Κλάνκαρτυ.

Με την επιστολή του αυτή έθετε υπόψη του Βρετανού πληρεξουσίου ορισμένες παρατηρήσεις του, αφού ο στρατιωτικός διοικητής της Επτανήσου στρατηγός Κάμπελλ2 είχε απαγορεύσει την παρουσία Επτανήσιου αντιπροσώπου στην Βιέννη. Αντιπολιτευόμενος με διπλωματικότητα τη «λύση» της παραχώρησης των Ιονίων Νήσων στην Αυστρία, ο Καποδίστριας επισήμαινε ότι η αποβίβαση των Βρετανών στα νησιά θεωρήθηκε ως «νίκη της δημοκρατίας». Με το ίδιο πνεύμα και η Επτανησιακή Δημοκρατία είχε χαιρετίσει τις νίκες των συμμάχων Δυνάμεων το 1814, χαρακτηρίζοντας τους ηγέτες τους ως απελευθερωτές της Ευρώπης.

Υπογραμμίζοντας τους κινδύνους από την μεθοδευόμενη επίλυση του Ζητήματος ερήμην της βούλησης του Επτανησιακού λαού, ο Καποδίστριας απέρριπτε την «αυστριακή» λύση3 και τόνιζε ότι η ανεξαρτησία της Επτανήσου έπρεπε να συνδυαστεί με «τα γενικότερα συμφέροντα και το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα». Η βρετανική προστασία θα απέβαινε ιδιαίτερα εποικοδομητική, ενώ — αντίθετα — «παραχωρώντας την κυριαρχία η επικυριαρχία των Νησιών στην Αυστρία, θα συντελούσαμε αδικαιολόγητα στη δυστυχία τους και θα παραχωρούσαμε στη Δύναμη αυτή μεγάλη ισχύ στην Ανατολή, που δεν συμπίπτει ούτε με το γενικότερο πολιτικό σύστημα μήτε με την ισορροπία υπέρ της οποίας φερόμαστε αποφασισμένοι να θυσιάσουμε όλα τα επιμέρους

συμφέροντα».

Επομένως ως μόνη λύση απέμενε, κατά τον Καποδίστρια, η προστασία των Νησιών από την «συνταγματική» Βρετανική αυτοκρατορία, ώστε να διασφαλιστεί η ύπαρξη του επτανησιακού λαού από τον «κίνδυνο του έκφυλισμού».4

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes, a. 256-260. Με την επιστολή αυτή διαβιβάζονταν στον Άγγλο εκπρόσωπο Κλάνκαρτυ (αντικαταστάτη του Ουελλιγκτων) και οι

«Observations» του Καποδίστρια «sur le projet d’un article concernant les Isles Ioniennes». Οι πρώτες ενέργειες του Κερκοραίου διπλωμάτη για το Επτανησιακό στο Συνέδριο της Βιέννης δεν είχαν στεφθεί από επιτυχία λόγω της αγγλοαυστριακής αντίδρασης που συσχέτιζε την παραχώρηση της Επτανήσου στην Αυστρία με ουσιαστικές μεταβολές στην Ιταλία, βλ. εκτενέστερα, G. Lévy, De la Condition internationale des Iles Ioniennes depuis le Congrès de Vienne jusqu’ à nos jours, 1901, σ. 50 κ.ε., E. Driault-M. Lhéritier, Histoire Diplomatique de la Grèce, τομ. A', 1925, σ. 68. Ενδιαφέροντα στοιχεία για τις αγγλοαυστριακές απόρρητες συνεννοήσεις και επαφές γύρω από το Επτανησιακό αντλήσαμε από τα Αρχεία της Βιέννης, Frankreich Berichte 1815, Fsz. 314 και St. Κ., Weisungen 1815, Fsz. 316, βλ. και 77. Πετρίδη, Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, σ. 51 κ.ε.

2. Βλ. 77. Πετρίδη, Το Διευθυντήριο των Δυνάμεων και το Επτανησιακό Ζήτημα, Μελέτες κλπ., σ. 89 επ.

3. 77. Πετρίδη: Η διπλωματική δράσις, ό.π., σ. 51-52.

4. Ελ. Κούκκου, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία, σ. 197 επ.

4

Επιστολή προς τον μυλόρδο Κλάνκαρτυ (Βιέννη 18/30 Μαΐου 1815)1

Mylord,

Je m’ empresse de transmettre à V.E. le projet d’articles concernant les Isles Ionniennes. Ils sont rédigés de manière à concilier toutes les convenances des Stipulations ultérieures relativement à la protection et au droit de mettre garnison dans ces isles, ne pourraient pas, dans ce moment s’ effectuer avec le Concours de la Russie, attendu que cette question n’a été agitée qu’à la veille du départ de l’ Empereur et que S.M.I. n’a laissé aucun ordre à cet égard. Au reste.

la rédaction que j’ai l’honneur de vous proposer, Mylord, laisse à votre Cabinet, la plaine et entière latitude de régler ces deux objets, de manière à ce que l’ Autriche obtienne les avantages qui semblent l’intéresser. Les troupes Anglaises occupent les isles et en ont délivré six; par conséquent, le rôle de l’ Angleterre ne peut-être que décisif, dans l’ arrangement futur. Il semble d’ autant plus convenable de l’ ajourner, que dans tous les cas, les isles seraient restées sous la sauvegarde Britannique, jusqu’à la fin de la présente guerre. Permettez-moi, Mylord, de recommander encore une fois le sort de ma patrie à votre justice.

PROJET D’ ARTICLES CONCERNANT LES ISLES IONNIENNES

ARTc 1er . — Les isles Ionniennes, savoir: Cerigo, Zante, Cephalonie, Itaque, S1' Maure, Paxo, Corfou et leurs appartenances, tant sur mer, que sur le littoral adjacent, telles que Parga et autres Districts, sont réintégrés en État libre, indépendant et neutre, sous la dénomination de la République septinsulaire Ionnienne.

ART. 2. — Les armées de Sa Majesté Britannique ayant délivré, l’ année 1809, six des isles mentionnées ci-dessus, et celle de Corfou ayant également été soustraite à la domination française par une suite du traité de Paris, les puissances signataires de celui de Chaumont, savoir: la Grande Bretagne, l’ Autriche, la Russie et la Prusse, se réservent de concerter de commun accord, à l’ issue de la présente guerre, les mesures les plus propres à assurer à ladite République son repos intérieur, ainsi que la protection et la garantie de sa liberté et de son indépendance.

Με την επιστολή του αυτή προς τον Βρετανό πληρεξούσιο, ο Καποδίστριας διαβίβαζε ένα σχέδιο δύο άρθρων αναφορικά προς το μέλλον της Επτανήσου. Από τη διατύπωση των άρθρων προκύπτει, για μια ακόμη φορά, η τάση για φαλκίδευση της προταθείσας «αυστριακής λύσης»:2

Άρθρ. 1.— Τα Ιόνια Νησιά, δηλαδή, τα Κύθηρα, η Ζάκυνθος, η Κεφαλληνία, η Ιθάκη, η Λευκάδα, οι Παξοί, η Κέρκυρα και οι «προσθήκες» τους τόσο στη θάλασσα όσο και στην παρακείμενη παραλία, καθώς η Πάργα και τα άλλα «διαμερίσματα», αποκαθίστανται σε ελεύθερο, ανεξάρτητο και ουδέτερο κράτος, υπό την επωνυμία « Επτανησιακή Ιόνια Δημοκρατία».

Άρθρ. 2—. Τα στρατεύματα της βρετανικής μεγαλειότητας, έχοντας απελευθερώσει, το 1809, τα έξη από τα προαναφερθέντα νησιά και την Κέρκυρα, παρακάμπτοντας έτσι τη γαλλική κυριαρχία διά της συνθήκης των Παρισίων, καθώς και οι Δυνάμεις που συνυπέγραψαν τη συνθήκη του Σωμόν (συγκεκριμένα: η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστρία, η Ρωσία και η Πρωσσία)

επιφυλλάσσονται ν’ αποφασίσουν, στο τέλος του παρόντος πολέμου, με κοινή συμφωνία, τα καταλληλότερα μέτρα για την εξασφάλιση — στην προμνημονευόμενη Δημοκρατία — της εσωτερικής της γαλήνης και της προστασίας και εγγύησης της ελευθερίας και ανεξαρτησίας της.

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes, σ. 260-261.

2. Πρβλ. W. Dökert, Die englische Politik auf dem Wiener Kongress, 1911, σ. 172 κ.ε. Μετά την υπογραφή της συνθήκης της 29ης Απριλίου 1815 ανάμεσα στην Αυστρία και το βασιλιά των δύο Σικελιών, ο Μέττερνιχ — θεωρώντας ως φυσικό διάδοχο του Ενετικού κράτους την αυστριακή αυτοκρατορία — διεκδικούσε αποφασιστικά την απόλυτη κυριαρχία πάνω στα Επτάνησα, κάτω από τη συναίνεση του Κλάνκαρτυ, βλ. 77. Πετρίδη, Το Διευθυντήριο των Δυνάμεων και το Επτανησιακό Ζήτημα, ό.π., σ. 96-97, Σ. Καλογερόπουλου-Στράτη, Το διεθνές καθεστώς των Ιονίων νήσων υπό αγγλικήν προστασίαν (1815-1864), Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας τομ. 10, 1973 σ. 51 επ. Για την επιδίωξη της αγγλικής προστασίας από τον Καποδίστρια, βλ. Prokesch-Osten (fils), Dépeches inédites du Chevalier de Gentz aux Hospodars de Valachie, τομ. A', 1876, a. 204 κ.ε., Ελ. Κούκκου, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797, ό.π., σ. 198 επ.

5

Επιστολή προς τον ναύαρχο Τσιτσαγκώφ (Βιέννη 21 Μαΐου / 2 Ιουνίου 1815)

J’ ai pris la liberté dernièrement d’entretenir v.ex. des affaires de mon pays et de lui annoncer par la première occasion l’ envoi des papiers qui y ont rapport.

Je profite maintenant de l’ expédition de M. Boutiaguine, je lui confie les paquets, c’ est par son retour au quartier général que j’espère d’en recevoir la réponse.

Les copies ci-jointes vous donnent, M. l’amiral, la mesure des ménagements que j’ai dû conserver pour rendre quelque service à ma patrie. L’ empereur a daigné m’y autoriser. Et c’est par une suite de cette faveur que je puis encore espérer de sauver ma patrie des combinaisons absurdes d’une misérable politique.

L’ Autriche veut nous avoir. Et le ministère anglais paraît y consentir. Je m’ oppose à l’une et je tâche d’ embarrasser l’ autre. Le dernier mémoire que j’ai présenté à lord Clancarty a produit son effet. Le ministre n’ose plus me parler des

Iles, et c’est le prince Meternich qui tâche de me convertir.

La persévérance que je mets à ne point démordre de mon projet, est puissamment renforcée par les autorisations formelles que l’ empereur a daigné me donner à cet égard avant son départ. Je me borne conséquent ment à demander que par l’ acte général du congrès on [accorde] aux 4 puissances signataires du traité de Chaumont le droit de s’ entendre sur le sort à donner aux Sept îles. Si je puis actuellement emporter cette décision, j’ai tout lieu d’espérer que le temps et les événements feront le reste.

La dernière propostion qui m’a été faite hier au soir, c’est de déclarer les Sept îles un État libre et indépendant sous la protection de l’ Autriche, et ce qui plus est, avec le droit réservé à cette puissance de mettre garnison dans nos places fortes. J’ai décliné cette proposition en observant que le droit de tenir garnison deviendrait de fait celui de souveraineté, si la faiblesse de l’ État protégé n’ était placée sous la garantie de quelque grande puissance. L’ Angleterre est appelée à cette garantie par ses engagements envers les Iles; la Russie par ses anciennes relations et par une suite de l’ occupation de Corfou.

J’ ignore ce que l’on répliquera, mais je présume que le cabinet autrichien accédera enfin à l’ ajournement que j’ai eu l’ honneur de lui proposer.

Dans cette hypothèse, j’ose prier v.ex. de venir au secours de mon pays, en lui procurant la protection des personnages éclairés et connus dans de monde politique comme les patrons nés des causes justes et honorables.

Les habitants des Sept îles ne demandent que d’être libres et indépendants sous l’égide de l’ Angleterre. Quels motifs peut alléguer le ministère britannique pour nous refuser cette protection? — Ou quels titres aurait l’ Autriche pour la lui disputer? Si quelque puissance pourrait en avoir, ce serait assurément la Russie, et l’ empereur Alexandre ne forme aucune prétention. S. m. veut le bonheur, le repos et la prospérité des Iles et elle sait que ces avantages ne peuvent se concilier qu’en plaçant l’ indépendance et la neutralité de ce pays sous la sauvegarde de l’ Angleterre.

Je ne me permettrai pas d’ entrer dans de longs détails, pour développer ici les motifs réels qui engagent l’ Autriche à vouloir s’emparer de nous, et ceux qui peuvent persuader le ministère anglais à nous abandonner, je n’en dirai qu’un mot. Le ministère anglais veut placer des vedettes autrichiennes sur toute l’ étendue des limites européennes de l’ Empire Ottoman et l’ Autriche accepte volontiers cette surveillance, bien entendu que nous en payons les frais au prix de notre fortune et de notre existence morale.

Le ministère anglais n’ ose pas enfoncer le poignard dans le coeur de la Grèce: il est responsable, mais si l’ Autriche se charge de cette noble entreprise et si elle la conduit à ses fins, le ministère anglais atteint le but sans s’ exposer à l’ animadversion publique.

Les calamités des Serviens en sont la preuve. Elles nous montrent l’ aurore des jours que la protection autrichienne nous réserverait.

Ce que je me suis permis de dire bien clairement à ceux mêmes qui étaient les moins disposés à m’ écouter, c’est que mes concitoyens plutôt que de se laisser avilir et détruire comme les Génois et les Ragusois prendront le parti le plus raisonnable, celui d’ émigrer. L’ Autriche mettra des garnisons tant qu’elle voudra, étendra sa domination sur nos tombeaux; mais nous irons s’il le faut dans un autre hémisphère chercher cette patrie que la justice européenne nous refuse dans notre terre natale.

Cette détermination est gravée en caractères profonds dans l’ âme de tous mes compatriotes. En mon particulier je m’ estimerai le plus déshonoré des hommes, si je n’ allais pas endurer avec mes frères tous les revers et tous les désastres d’ une vie errante. Et en cela mon parti est pris.

Pardon, Μ. l’ amiral, je me suis laissé entraîner. Daignez accueillir avec bonté cette communication et ne refusez pas un intérét bienveillant à mon pays. Le métropolitain vous en prie aussi. Et nous espérons tout de votre intervention. Elle sera efficace et utile parce qu’lle n’est point dictée par un conseil politique, ni soutenue par un fondé de pouvoir.

Je prie, etc.

21 mai (2 juin)

P.S.M. Boutiaguine n’est pas encore expédié et j’en profite pour ajouter quelques mots sur l’objet de ma lettre respectueuse d’ avant-hier. Mes propositions ont été rejetées par milord Clancarty, il parle de ses engagements avec l’ Autriche. Et je crois en effet que le ministère anglais, ainsi que M. Talleyrand, pour déterminer l’ Autriche à faire la guerre à Murât se sont accordés, et engagés à lui faire cadeau des îles Ioniennes, comme si elles étaient leur propriété... Dans cet état de choses j’ai proposé un ajournement. Lord Clancarty a semblé le refuser et vouloir stipuler à l’ avantage de l’ Autriche la protection et le droit de mettre garnison dans les six îles et de laisser à une décision à venir le sort de l’ île de Corfou. Pour toute réponse à cette absurde et cruelle proposition j’ai dit qu’à la vérité les morcellements territoriaux sur le continent n’ attestaient pas assez la justice du congrès; que pour la rendre plus éclatante, il fallait encore l’ étendre sur mer. Je ne sais pas trop ce qu’en décidera l’ empereur, m’ ayant ordonné de partir demain pour aller rejoindre s.m.i.à Heilbronn. J’ abandonne l’ affaire la plus chère et l’ unique affaire de mon coeur à MM. les plénipotentiaires de Russie. Dieu sait ce qu’en résultera; j’espère qu’ils n’ accéderont à aucun arrangement contraire à la justice et à la volonté expresse de l’ empereur. Et dans ce cas l’ ajournement aura lieu. Que v.ex. daigne le faire terminer au profit de mon pays.

Με την επιστολή του αυτή προς τον Τσιτσαγκώφ2, ο Καποδίστριας προσπάθησε να «κερδίσει» τον ναύαρχο υπέρ των απόψεων του γύρω από το Επτανησιακό. «Η Αυστρία επιθυμεί να μας έχει με το μέρος της», του έγραφε σχετικά, «και η αγγλική κυβέρνηση φαίνεται να συγκατατίθεται σ’ αυτό. Είμαι αντίθετος στη μια και προσπαθώ ν’ απαλλαγώ από την άλλη. Το πρόσφατο υπόμνημα που υπέβαλα στον λόρδο Κλάνκαρτυ έφερε το αποτέλεσμα του: Δεν αποτολμά πια να μου μιλά για τα νησιά κι είναι ο πρίγκιπας Μέττερνιχ που προσπαθεί να μου αλλάξει γνώμη».

Στη συνέχεια της επιστολής του ο Καποδίστριας εμπιστευόταν, στον παλιό προϊστάμενο του, τα ακόλουθα: «Η τελευταία πρόταση που μου έγινε χθες το βράδυ είναι να ανακηρύξουμε τα Επτάνησα κράτος ελεύθερο και ανεξάρτητο κάτω από την προστασία της Αυστρίας... απέρριψα (ασυζητητί) την πρόταση αυτή... — Οι κάτοικοι των Ιονίων Νήσων δεν ζητούν παρά να είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι υπό την προστασία της Αγγλίας». Εξάλλου, «η αυτού μεγαλειότητα του ο Αλέξανδρος επιθυμεί την ευτυχία, τη γαλήνη και την ευδαιμονία των Νησιών και γνωρίζει ότι τα πλεονεκτήματα αυτά δεν είναι δυνατόν να εναρμονιστούν παρά με την υπαγωγή της ανεξαρτησίας και ουδετερότητας της χώρας αυτής κάτω από την βρετανική προστασία».

1. Βλ. Vnesnjaja Politika Rossii, XIX i nacala XX veka (στο εξης VPR), τομ. H΄ σ. 365-366, σοβιετική έκδοση: Η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας στον 19ο και 20ό αιώνα, Μόσχα 1970.

2. Ο Καποδίστριας είχε διατελέσει, το 1812, διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του γενικού διοικητή της στρατιάς του Δουνάβεως ναυάρχου Τσιτσαγκώφ, βλ. C. Lahovary, Mémoires de l’ Amiral Paul Tchitchagof, 1909, σ. 362 επ., Th. Bernhardt, Geschichte Russlands und der europäischen Politik in den jahren 1814-1831. τομ. A', 1863, σ. 7 επ.. Έχοντας ανταποκριθεί με ιδιαίτερη επιτυχία στα καθήκοντα του αυτά, είχε την οικειότητα να επικοινωνεί με τον Τσιτσαγκώφ, θέτοντας υπόψη του ναυάρχου συχνά ορισμένες πολιτικές απόψεις κι εκτιμήσεις. Για παλαιότερες αναφορές του προς τον ναύαρχο, βλ. St. Lascaris, Capodistrias avant la révolution grecque. Sa carrière politique jusqu’en 1822, 1918, σ. 33 και 77. Πετρίδη, Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, σ. 29-30.

6

Υπόμνημα προς τον καγκελλάριο της Πρωσσίας Χάρντενμπεργκ (Βιέννη 21 Μαΐου / 2 Ιουν. 1815)1

Précis de l’ état actuel des discussions relatives aux îles Ioniennes

Milord Clancarty veut faire décider du sort des Sept îles d’après le projet d’ article ci-joint (lit. A).

Il prétend ne pouvoir pas s’en écarter, vu la teneur de ses instructions et la force des engagements de son gouvernement avec l’ Autriche. Mon contre-projet porte en substance: rendre aux îles Ioniennes leur existence politique et les placer sous la protection anglaise avec la garantie de trois autres puissances signataires du traité de Chaumont. Ou bien placer cette république neutre et indépendante sous la seule protection anglaise. Ou bien en donner la pleine et entière possession à l’ Angleterre.

Dans plusieurs conferences que j’ ai eues avec milord Clancarty, j’ ai eu lieu de me convaincre qu’il n’ est pas en son pouvoir d’ accéder à aucune de mes propositions, et que les engagements de l’ Angleterre avec l’ Autriche à cet égard sont très positifs et très formels.

Dans cet état de choses, j’ ai proposé comme moyen de conciliation les articles dont copie ci-jointe (lit. B) et je les ai accompagnés de la lettre (lit. C).

Milord Clancarty dans une dernière conférence m’a déclaré ne pouvoir pas y accéder et être obligé de proposer à la conférence et conséquemment au congrès:

1. Un article qui réserve la décision du sort de l’ île de Corfou à un arrangement à l’ issue de la présente guerre, qui aurait lieu entre les 4 puissances signataires du traité de Chaumont.

2. Un article qui donne à l’ Autriche la protection et le droit de lever garnison sur les autres six îles, sur lesquelles l’ Angleterre prétend avoir des droits.

J’ ignore quelle sera la proposition qu’en effet lord Clancarty portera à la conférence. Ce que j’ ai lieu de croire, c’ est qu’au moyen d’une convention particulière entre l’ Autriche et l’ Angleterre par laquelle cette dernière puissance promet la possession des Iles à l’ Autriche, on proposera à la conférence et au congrès un article assez vaguement rédigé qui donnera lieu à l’ Autriche d’ atteindre son but et à l’ Angleterre de remplir ses engagements.

L’ Autriche par la possession des iles veut étendre sa domination sur toutes les limites de l’ Empire Ottoman.

L’ Angleterre est bien aise d’y placer des vedettes autrichiennes et de retirer exclusivement et sans aucun frais tous les avantages commerciaux.

Les engagements de l’ Angleterre semblent être une suite du traité du 3 janvier.

L’ idée de morceler le petit État Septinsulaire est absurde, elle est à la fois inhumaine. La Ruissie s’y opposera et fera soutenir par ses plénipotentiaires les propositions consignées dans le contre-projet (lit. B) ou bien l’ ajournement de la décision définitive du sort des Sept îles. Elle insistera afin-que par cet ajournement on ne préjuge rien quant à la protection sous laquelle on veut placer ce pays. Dans tous les cas la protection autrichienne ne sera admise qu’en stipulant en même temps la garantie de la Russie et de la Prusse.

J’ai tout lieu d’ espérer que les plénipotentiaires de Prusse appuieront de tous leurs efforts la cause de Russie.

Με το σύντομο αυτό υπόμνημα του προς τον Χάρντενμπεργκ, ο Καποδίστριας φρόντιζε να ενημερώσει τον Πρώσσο καγκελλάριο πάνω στην πορεία των σχετικών προς το Επτανησιακό Ζήτημα συζητήσεων.

Αποκαλύπτοντας αρχικά τις αγγλοαυστριακές μεθοδεύσεις για την υπαγωγή των νησιών υπό αυστριακό έλεγχο,2 αντέτεινε ότι θα έπρεπε να αποδοθεί στην Επτάνησο η πολιτική της ύπαρξη κάτω από την βρετανική προστασία και την παράλληλη εγγύηση των λοιπών Δυνάμεων που υπέγραψαν τη συνθήκη του Σωμόν3, γιατί — κατά τη γνώμη του — «Η Αυστρία με την κατοχή των Νησιών επιδιώκει να επεκτείνει την κυριαρχία της σε σημαντικά καίρια σημεία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας».

Χαρακτηρίζοντας ως «απάνθρωπη» τη μεθοδευόμενη στα παρασκήνια λύση, δήλωνε κατηγορηματικά στον Χάρντενμπεργκ ότι η Ρωσία φερόταν αποφασισμένη να αντισταθεί στα αγγλοαυστριακά σχέδια και καλούσε την Πρωσσία να συμπαρασταθεί στις ρωσικές, γύρω από το Επτανησιακό, επιδιώξεις.4

1. VPR, τομ. Η σ. 368-369, Th. Schiemann. Geschichte Russlands unter Kaiser Nikolaus I, τομ. A’ 1904, σ. 558 επ.

2. Βλ. 77. Πετρίδη, Η διπλωματική δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια υπέρ των Ελλήνων, σ. 51 επ.

3. Βλ. H. Schmalz, Versuche einer gesamteuropäischer Organisation, 1940, σ. 14 επ. Κ. Griewank, Die europäische Neuordnung 1814/15 (Historische Zeitschrift, τομ. 168, 1943) σ. 88 επ., M. Bourquin, Histoire de la Sainte Alliance, 1954, σ. 110 επ.

4. Εκτενείς αναφορές για την αξιόλογη διπλωματική δραστηριότητα του Καποδίστρια το 1815, βλ. στα έργα των N. Mikhailowilch, L’ empereur Alexandre 1er, essai d’ étude historique.

1912, τομ. A σ. 194 επ., 266 επ., τομ. Β σ. 343 επ., 383 επ., 403 επ., 406 επ., A. Nesselrode, Lettres et papiers du Chanceliier Comte de Nesselrode, 1904, τομ. Β σ. 58 επ., τομ. Στ', σ. 18 επ., 45, 58, 78, 80, 91, 114 επ., τομ. Ζ’ σ. 61 επ., A. Prokesch-Osten, Dépêches inédites du Gentz aux hospodars de Valachie, 1876, τομ. A a. 222 επ. κι ακόμη a. 192, 201 επ., 203, 206, 254, τομ. Β σ. 13 επ., 89, M. Weil, Les dessous du Congrès de Vienne, 1917 τομ. A', a. 275, 310 κ.ε., 583, 631, 687, 738, 740, 768, 772, τομ. Β' σ. 32, 128, 136, 142, 227 κ.ε.

7

Συνοπτική έκθεση προς τον κόμη Λίεβεν (Χαϊδελβέργη 8/20 Ιουν. 1815)1

Les pièces ci-jointes feront connaître à V.E. toutes les discussions qui ont eu lieu à Vienne, relativement à la décision du sort des isles Ionniennes et à l’ état de cette question demeurée encore indécise. Vous aurez lieu de vous apercevoir que le ministre Anglais paraît avoir contracté l’ engagement de soutenir les prétentions que l’ Autriche forme sur ce pays. L’ Empereur, notre auguste maitre, ne saurait les admettre. Cette résolution se fonde sur la justice, autant que sur la convenance. L’ Angleterre, en enlevant six des isles Ionniennes aux Français, a promis à leurs habitants de réintégrer l’ État septinsulaire dans la pleine jouissance de toutes les libertés dont la France venait de les dépouiller. L’isle de Corfou, par une suite du traité de Paris, a été mise à la disposition des puissances alliées. Cette isle constitue le centre et le principe de vie de cc petit État. Les autres ne sauraient subsister séparément. La Grande Bretagne, pour remplir ses promesses envers les Septinsulaires n’ aurait qu’à conformer son vote à celui de la Russie et de la Prusse. Il consiste à former des sept isles une République, libre, indépendante et neutre, et à lui rendre ainsi cette existence qu’elle avait due jadis à la munificence de la Russie. Mais quoi qu’il en soit de cet inestimable bienfait, et des droits qu’il donne à Sa Majesté Impériale d’intervenir immédiatement et comme premier fondateur de cet état, dans la décision de son sort futur, néanmoins, notre auguste maitre, guidé par un sentiment de bienveillance magnanime pour le peuple Ionnien, et ne désirant que son bien être, se plait à consentir à ce que ladite République soit placée sous la seule protection de la Grande Bretagne et ne croit devoir réserver à la Russie, ainsi qu’aux autres puissances signataires du traité de Chaumont que le seul titre de puissances garantes.

Cet arrangement ferait le bonheur des isles et satisferait en même temps à

toutes les convenances. Par contre, la domination, ou même la protection autrichienne ne serait pas conforme aux voeux des habitants du pays, compromettrait leurs intérêts les plus chers et compliquerait les relations du Cabinet de Vienne et ne saurait favoriser l’ existence et les progrès de ce nouvel État. Il finirait par devenir une province autrichienne. Elle serait la moins heureuse de toutes. La garantie de l’ Angleterre ne saurait amener assez ouvertement dans les propositions faites à Vienne l’intention d’assimiler le sort de cette République à celui de Gênes. L’ Empereur n’y consentira jamais. Sa Majesté Impériale va renoncer aux titres que lui donnent ses anciennes relations avec ces contrées et le traité de Paris, qu’en faveur de l’ Angleterre, parce que Sa Majesté est dans la conviction que ce n’est que sous la protection de cette Puissance que la République des Sept-isles peut jouir de son indépendance et de sa neutralité. C’ est dans ce sens que notre Auguste Maître vous ordonne, M. le Comte, de vous expliquer avec le Ministère Britannique. Sa Majesté Impériale insistera afin que l’ acte général du Congrès porte un article par lequel on ajourne la décision de cette question; mais l’ Empereur désire en même temps que vous travailliez efficacement à faire adopter au Cabinet de Saint James l’ arrangement indiqué ci-dessus qui parait aussi conforme à la libéralité qui doit caractériser la politique du gouvernement anglais, que propre à accomplir loyalement les promesses que les commandants des forces Britanniques donnèrent, en son nom, aux Septinsulaires l’ année 1809. Attendu qu’il est important d’ accélérer la décision définitive de cette question, Sa Majesté Impériale désire que vous vous en occupiez sans retard. V.E. voudra bien me faire part du résultat qu’auront obtenu vos soins, dans le plus court délai possible.

H συνοπτική αυτή έκθεση, προς τον πρεσβευτή της Ρωσίας στο Λονδίνο, αναφερόταν στην πορεία των διαπραγματεύσεων — στη Βιέννη — γύρω από το Επτανησιακό Ζήτημα.2 Ο Καποδίστριας ενημέρωνε εκτενώς τον στενό συνεργάτη του Λίεβεν3 γύρω από τις αυστροαγγλικές μεθοδεύσεις, γνωρίζοντας του την αμετακίνητη τοποθέτηση του αυτοκράτορα Αλέξανδρου για μια δίκαιη επίλυση του Ζητήματος που θα εξασφάλιζε στον επτανησιακό λαό ανεξαρτησία, ακεραιότητα και ουδετερότητα υπό την εγγύηση όλων των μεγάλων Δυνάμεων.4

1. Βλ. Ε. Rodocanachi, Bonaparte et les Iles Ioniennes, σ. 262-263.

2. Είχε προηγηθεί συνοπτική έκθεση του και πάλι για το Επτανησιακό προς τον πρεσβευτή

της Ρωσίας στο Παρίσι Πότσο ντι Μπόργκο, βλ. σχετικά VPR, τομ. Η΄ σ. 379.

3. Πρβλ. την απάντηση του Λίεβεν προς τον Νέσσελροντ που συνοδευόταν από το αγγλικό προσχέδιο για τα Επτάνησα με ημερομηνία 11 Αυγούστου 1815, Ε. Rodocanachi, Bonaparte κλπ., ό.π., σ. 263-266.

4. Τον Ιούνιο του 1815 συντάχθηκαν και άλλες επιστολές του Καποδίστρια προς τον βαρώνο φομ Στάιν και τον Ρώσο πρεσβευτή στο Παρίσι Πότσο ντι Μπόργκο, με αντικείμενο κυρίως την εξέλιξη του Επτανησιακού, βλ. αναφορές στης P. Kennedy-Grimsted The Foreign Ministers of Alexander I, 1969, σ. 229 υποσημ. 10, 232 υποσημ. 16, 18.

8

Υπόμνημα γύρω από το «καθεστώς» των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις σύμμαχες

Δυνάμεις και τη Γαλλία (Παρίσι 18/30 Ιουλ. 1815)1

L’alliance Européenne et la guerre qui vient d’être heureusement terminée par la bataille du 18 Juin, avaient pour but:

1. de délivrer la France de Bonaparte et du système révolutionnaire qui l’ avait reporté sur le Trône;

2. de placer cet État dans la situation intérieure et dans les rapports extérieurs rétablis par le traité de Paris;

3. de garantir à la France et à l’ Europe le maintien inviolable des transactions fondées sur le traité de Paris et complétées par les actes du congrès de Vienne.

Bonaparte et les siens sont au pouvoir les Alliés. Son armée est soumise. Elle va être licenciée. — Louis XVIII est à Paris. La nation reconnaît ce Monarque comme l’ Intermédiaire de sa pacification avec l’ Europe.

Les armées alliées occupent la France. — Elles sont entretenues à ses dépens. Le premier et le plus essentiel objet de l’ alliance et de la guerre est donc atteint. Il s’ agit maintenant de remplir le second, savoir de garantir par des mesures grandes et efficaces le repos de la France et conséquemment celui de l’ Europe.

Le repos ne peut consister en France que dans un ordre de choses qui y rende à jamais impossible le retour les révolutions. Il ne peut se consolider en Europe qu’ autant que la France comme corps politique sera mise dans l'impossibilité d’y porter atteinte. C’est de ce principe, de l’état actuel de l’esprit public en France, enfin du traité du 25 Mars, que dérivent en raison composée toutes les questions relatives aux garanties que les Alliés ont le droit d’exiger de

la nation française, à l’ effet d’ assurer d’une manière immanquable et permanente les résultats des grands sacrifices qu’ils ont portés au bien général. Ces garanties sont morales ou réelles. Les unes ne peuvent reposer que sur l’opinion, les autres se fondent sur la force. Une constitution qui affermisse le pouvoir du gouvernement du Roi sur celui d’une représentation nationale et qui identifie les intérêts créés par 25 ans de révolution à ceux de la Royauté peut seule présenter l’ ensemble des garanties morales.

La diminution directe ou indirecte des forces de la nation française, la présense temporaire ou permanente des forces étrangères en France, constituent en général les garanties réelles.

Il importe d’ examiner les garanties de l’une et de l’autre classe pour décider:

1. Si c’est dans l’ une ou dans l’ autre classe ou enfin dans toutes les deux espèces de garanties que les Puissances alliées peuvent légitimement trouver celles qu’elles sont en droit de demander à la France.

2. Après avoir détermine avec precision la nature de ces garanties, il est également important d’ examiner quelles sont les formes, moyennant lesquelles les Puissances alliées peuvent les obtenir régulièrement et d’une manière analogue aux principes sur lesquels se fonde leur Alliance.

Garanties réelles

On commencera par l’ examen des garanties de ce genre. Elles pourraient consister dans les suivantes:

a) Resserrer les limites assignées à la France par le traité de Paris;

b) Lui enlever la ligne de défense qui garnit ses frontières ou en détruire les fortifications;

c) La priver de tout le matériel de son État militaire et en détruire les sources;

d) Frapper la nation d’une forte contribution pécuniaire, qui la mette pour longtemps dans l’impossibilité de se rélever de la crise actuelle.

Les Puissances alliées en prenant les armes contre Bonaparte et ses adhérens, n’ont point considéré la France comme un pays ennemi (déclaration du 13 Mars, traité du 25 Mars, déclaration du 12 Mai). Maintenant qu’elles occupent le Royaume de France, elles ne peuvent donc y exercer le droit de conquête.

Le motif de la guerre a été le maintien du Traité de Paris, comme base des stipulations du congrès de Vienne. La fin de la guerre ne saurait donc exiger la modification du traité de Paris et celles qui s’ensuivraient nécessairement pour toutes les transactions subséquentes. — Conséquemment si les Puissances alliées devaient dans les circonstances actuelles exercer en France de droit de conquête.