Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Ζ΄

πρόθυμος ν’ αναλάβω την εργασία αλλά υπό τον όρο, ότι η Σεβασμιότης Σας επιδοκιμάζει το σχέδιο και συναινεί να συντελέση στην εκτέλεσή του.

Από αυτή την άποψη θέλω να εκθέσω εδώ το σχέδιο με λίγα λόγια.

1) Η κυρία ιδέα του έργου.

2) Το σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο μπορεί ν’ αναπτυχθή η ιδέα αυτή έγκυρα και ωφέλιμα.

3) Τα μέσα, που μου λείπουν, για να μπορέσουμε να φτάσουμε στον σκοπό, που επιδιώκουμε,

α) Κυρία ιδέα του έργου.

Πρόκειται να δειχθή, ότι η σημερινή θέση της Ελλάδος είναι αναγκαία συνέπεια όλων των καταστάσεων, από τας οποίας η Ελλάς διήλθε από της πτώσεως του Κράτους μέχρι σήμερα.

Πρόκειται κατά δεύτερο λόγο να γίνη καταληπτή από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αφ’ ενός και τους συμπατριώτες μας αφ’ ετέρου αυτή η αλήθεια υπό όλες της τις επόψεις.

β) Διάγραμμα του έργου.

Για να επιτευχθή ο σκοπός, το έργο θα χωρισθή σε τρία βιβλία.

Το πρώτο θα δείξει την κατάσταση του ελληνικού έθνους, διαρκούσης της εποχής της επεκτάσεως της οθωμανικής δυνάμεως στην Ευρώπη και στην Ασία, δηλ. από το 1300 ως το 1574. Το δεύτερο θα δείχνει επίσης την κατάσταση του ελληνικού Έθνους κατά την εποχή της πτώσεως του Οθωμανικού Έθνους δηλ. από το 1574 ως το 1823. Το τρίτο θα περιλάβη τις γενικές σκέψεις επί των δύο προηγουμένων βιβλίων και θα παρουσιάση μια σύντομη θεώρηση των περιστάσεων και των γεγονότων, που προκάλεσαν τη σημερινή κατάσταση της Ελλάδος.

γ) Μέσα ελλείποντα.

Δεν μου διαφεύγουν οι μεγάλες δυσκολίες, που προβάλλουν, για να γίνη πλήρες ένα τέτοιο έργο.

Η ιστορία του Βυζαντινού Κράτους και ιδίως των τελευταίων ετών είναι σκοτεινή και του Οθωμανικού Κράτους ακόμη πιο σκοτεινότερη. Όμως, δείχνοντας καλή θέληση και υπομονή, μπορεί κανένας να μαζέψη αρκετά γεγονότα, και να δώση ξάστερες και ακριβείς πληροφορίες για τη σημερινή κατάσταση του Οθωμανικού Κράτους, όπως και για τη φύση της σημερινής καταστάσεως του ελληνικού Έθνους.

Θάναι, ελπίζω, εύκολο να δειχθή.

1) Ότι οι Έλληνες δεν έπαυσαν ποτέ ν’ αποτελούν Έθνος στην κυρία της λέξεως σημασία.

2) Ότι με τον τίτλο αυτό μπόρεσαν να μετάσχουν των ευεργετημάτων του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

3) Ότι αυτά τα ευεργετήματα τους έκαναν να υπερβούν τα όρια της

μειονότητός των. Και έτσι θάταν πιο εύκολο να το καταστρέψη κανένας το ελληνικό έθνος παρά να το υποτάξη στο ζυγό το μουσουλμανικό.

Όσο για το Τουρκικό Κράτος, είναι εύκολο να αποδειχθή:

1) Ότι δεν είναι πλέον αυτό που ήταν.

2) Ότι του είναι αδύνατο να επιστρέψη στην πηγή της ισχύος του και να κρατηθή επωφελώς ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Διατρέχοντας απ’ αυτή την πλευρά το σύγγραμμα του κ. Ρίζου, σημείωσα στο περιθώριο τις πληροφορίες, που αυτός παραλείπει.

Θα προσθέσω τα ζητήματα, που θάπρεπε να λυθούν και στα οποία τα βιβλία και οι παραδόσεις, που έχω στη διάθεσή μου, δεν απαντούν με ικανοποιητικό τρόπο.

Πρώτο ζήτημα

Παρακμή του οθωμανικού Κράτους

Λέγουν ότι η τουρκική κυβέρνηση είναι σε παρακμή, γιατί τα ευρωπαϊκά κράτη, που την περιστοιχίζουν έκαμαν προόδους, ενώ οι Μουσουλμάνοι έμειναν στάσιμοι.

Κατά τη γνώμη μου η αιτία αυτή είναι μία αλλά δεν είναι η μόνη. Θα πρέπει να υπάρχη μέσα βαθειά και μια άλλη βασική και βαθύτερη αιτία της παρακμής. Αυτή την αιτία θάταν ενδιαφέρον να καθορίση κανένας πλήρως...

(Εδώ δυστυχώς λείπει ένα υπολογίσιμο μέρος της επιστολής).

... Πριν σας παρακαλέσω Σεβασμιώτατε, να μου εκθέσετε γραπτώς τις ιδέες σας σ’ αυτά τα σημεία, θα σας ερωτήσω: νομίζετε, πώς ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε νάναι χρήσιμο κάπως για το δίκαιό μας; Θα ήθελα πολύ να το πιστέψω.

Το κακό, που η ξένη πολιτική μας έκαμε εκουσίως της, και το καλό που μας κάνει ακουσίως της, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα το καθαρό και απλό της βαθειάς αμάθειας, στην οποία βρίσκεται για την αληθινή κατάσταση της Ελλάδος και της Τουρκίας.

Θα προσθέσω ακόμα. Οι κίνδυνοι, που μας περικύκλωσαν και αυτοί, που μας απειλούν ακόμα, και τώρα πιο πολύ παρά ποτέ, δεν είναι επίφοβοι, παρά εφ’ όσον οι Έλληνες αγνοούν αυτοί ίδιοι την ευθύνη, που τους βαρύνει από τη στιγμή, που βρέθηκαν με τα όπλα στο χέρι. Υπό τις δύο αυτές επόψεις η δημοσίευση του έργου του κ. Ρίζου, έτσι τροποποιούμενο, θα ωφελούσε ίσως.

Η πολιτική, φωτισμένη, δεν θα μπορούσε να μας βλάψη όσο θα έβλαπτε, δημιουργώντας συνεχώς, όπως στο παρελθόν, τους συνδυασμούς της απάνω σε ψευδή δεδομένα.

Οι Έλληνες, μαθαίνοντας να σέβωνται τον εαυτό τους, ίσως θα κατώρθωναν να γίνουν σεβαστοί από τους ξένους.

Το έργο θα γραφόταν γαλλικά. Αλλά θα κυκλοφορούσε συγχρόνως και ελληνικά και η μετάφραση θα επείχε τη θέση του πρωτοτύπου.

Ο κ. Ρίζος θα το δημοσιεύση με τ’ όνομά του. Είναι ο βασικός όρος της συνεργασίας, στην οποία θα εστέργα με πολλή χαρά.

Εάν η Σεβασμιότης Σας επιδοκιμάζη το σχέδιό μας, ας έχει την καλωσύνη να μου στείλη το γρηγορώτερο τις σημειώσεις, που λαβαίνω το θάρρος να Τής ζητήσω. Μπορούν να γραφθούν σε γενικές γραμμές και κατ’ άρθρο χωριστά χωρίς ανάγκη να συνταχθούν, γαλλικά η ελληνικά.

Μπορούν να μου σταλούν όλες μαζύ με καμμιά ευκαιρία, που θα επιθυμούσα, η με το ταχυδρομείο με το να μου στέλνωνται κάθε εβδομάδα μερικά άρθρα.

Τελειώνω εδώ τούτη τη μακροσκελή επιστολή.

Για να μπορέσετε να τη διαβάσετε πιο άνετα, την έγραψα διά χειρός του φίλου Μουστοξύδη.

Υ.Γ. Ποια εποχή οι Έλληνες απέκτησαν τη θέση των πρώτων Διερμηνέων της Πύλης; Είχαν ανεβή σ’ αυτό το αξίωμα λόγω της μορφώσεώς των η λόγω προνομίων;

Λέγουν, ότι έπειτα από τον Παναγιώτη Νικούσιο και τον Αλ. Μαυροκορδάτο οι Έλληνες είχαν αυτό το προνόμιο. Διαβάζουμε όμως πώς ο Μεγάλος Δραγουμάνος του Μεγάλου Σουλεϊμάν ήταν Έλληνας από τη Μεθώνη. Ονομαζόταν Γιάννος Μπέης. Ο κύριός του τον τιμούσε με την πιο μεγάλη εύνοια. Τον έστειλε δυο φορές ως Πρεσβευτή και έγινε εκεί δεκτός με τιμές. Παρευρισκόταν μάλιστα και στο Διβάνι. (Sansovino Dell’ 1st. Tur 6o. Paruta 1st. Veueve).

16/28 Ο κ. Ρίζος αναχωρεί αύριο. Έχω όλον τον καιρό να προσθέσω σε τούτη την επιστολή μια δεύτερη...

Χαιρετισμούς στον Μόστρα και στον αδελφό σας κλπ.

Ο αφωσιωμένος σας

I. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

(Παρουσίαση και μετάφραση Αγάθης Νικοκάβουρα).

ΔΥΟ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ TOY I. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ Ο. ΦΩΣΚΟΛΟ

[Δημοσιεύουμε δύο επιστολές του Καποδίστρια προς τον Φώσκολο, χρονολογημένες τον Απρίλιο του 1815 η μία, τον Ιανουάριο του 1820 η άλλη. Η πρώτη αναφέρεται στις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη, που θα καθόριζε τις τύχες της Επτανήσου (τελικά υπεγράφη στο Παρίσι τις 5 Νοεμβρίου 1815, στο πλαίσιο της γραμμής που είχε χαράξει ο Καποδίστριας), η δεύτερη στην τραγική μοίρα της Πάργας, που οι Άγγλοι είχαν πουλήσει στον Αλή πασα. Και από τα δύο κείμενα αναδύεται το ενδιαφέρον του Καποδίστρια για την «πατρίδα», η απόλυτη ενημερότητά του για τα θέματα που θίγονται, η προθυμία του να βοηθήσει κάθε ενέργεια που θα εξουδετέρωνε τις δυσμενείς συνέπειες των πράξεων των μεγάλων εις βάρος του Ελληνισμού. Το περιεχόμενό τους πλαισιώνεται στο «κλίμα» των κειμένων που προηγήθηκαν και επιβεβαιώνουν τη βαθειά πίστη του στα ελληνικά πεπρωμένα].

1.

Vienna 22 aprile 4 maggio 1815

"Rispettabile amico

La vostra lettera segnata da Roveredo li 8 aprile, mi è pervenuta. L’altra da Milano mi annunziava egualmente le angustie nelle quali vi siete trovato. Sempre degno del nome di uomo libero, di figlio di libera terra, e di Greco, lo siete a più titoli in questa occasione, e per la risoluzione che avete presa, e pei principj che l’hanno diretta, e per lo scopo al quale tendono. - Ho dato pronta risposta alla prima vostra. Eccovi la presente. Vi sarà trasmessa dal signor barone di Krudener, incaricato d’affari di Sua Maestà l’imperatore delle Russie a Zurigo. Amico mio per cuore, per ispirito e per carattere, ferà presso di voi le mie veci. - vi scriverà -vi procurerà il passaporto. - Andate a Londra; andateci il più presto che potete. - A Londra pensate alla Patria nostra. Nel suo seno soltanto potrete trovare onorato riposo. Ma questa patria per accogliervi deve essere fatta più ospitale, che non lo furono per le circostanze le italiche contrade, che voi avete riempito del vostro nome. E bene le Isole nostre, amico mio, sono state e sono minacciate dell’austriaca dominazione. - Tutto quello che da me si poteva fare per allontanare da esse per sempre una tanta calamità, è stato messo in opera. Spero di uscirne onorevolmente. Ho dimandato per noi la sorte a cui abbiamo diritto: la nostra Repubblica sotto gli auspicj di tutte le Potenze, e sotto quelli più particolarmente dell’lnghitterra, di cui lo scettro è il tridente di Nettuno. Nulla si è deciso fin’ora; e quello che posso dirvi si è: che o nessuna risoluzione si prenderà per ora - o quella che può meglio

conciliarsi coi nostri voti. - Se però a Londra si aprirà di nuovo questa discussione, come parmi probabile, parlate, e parlate forte; e fate parlare. La Patria nostra vi sarà riconoscente. Scrivetemi: le vostre lettere potranno passare sicuramente per la missione Russa. Sia con voi la benedizione della Patria nostra. I miei voti vi accompagnano: partono dal cuore.1

Tutto vostro

CAPODISTRIA”

1. Epistolario di Ugo Foscolo, Fizenze 1852, τ. II, σ. 391.

«Βιέννα 22 Απρίλη 1815

Ούγον Φώσκολον

Σεβαστέ φίλε,

Έλαβα το γράμμα σας της 8 Απριλίου από το Roverigo. Το άλλο του Μιλάνου μου έκανε γνωστές τις στενοχωριες που βρεθήκατε. Πάντα άξιος του ονόματος ελεύθερου ανθρώπου, γιού ελεύθερης γης και Έλληνος, το αξίζετε με περισσότερους τίτλους σ’ αυτή την περίσταση, τόσο για το σκοπό της και την απόφαση που λάβατε, όσο και για τις αρχές που σ’ έκαναν να την πάρης. Στο πρώτο σας γράμμα σας απήντησα αμέσως. Το κάνω και τώρα με τούτο δω. Θα σου το διαβιβάση ο βαρώνος di-Krudener, επιτετραμμένος της Α.Μ. του αυτοκράτορος της Ρωσσίας στη Ζυρίχη...

»Θα σου γράψη. Θα σου προμηθεύση το διαβατήριο. Πηγαίνετε στο Λονδίνο· πηγαίνετε όσο μπορείτε γρηγορώτερα. Στο Λονδίνο σκεφτόσαστε την πατρίδα μας. Μονάχα στην αγκαλιά της θα μπορέστε να βρήτε τιμητική ανάπαυση. Αλλά η πατρίδα αυτή για να σας δεχθή πρέπει να γίνη πιο φιλόξενη απ’ ό,τι σου ήταν λόγω των περιστάσεων η Ιταλία, που την τιμήσατε με τ’ ονομά σας.

»Τα νησιά μας λοιπόν, φίλε μου, απειλήθηκαν κι απειλούνται από Αυστριακή κατοχή. Ό,τι μπορούσα να κάμω, για ν’ απομακρύνω απ’ αυτά για πάντα ένα τέτοιο δυστύχημα, το έκαμα. Ελπίζω να βγω τιμημένος. Ζήτησα την προστασία όλων των Δυνάμεων, και ιδιαιτέρως της Αγγλίας, που κατέχει το σκήπτρο και την τρίαινα του Ποσειδώνος. Τίποτα δεν αποφασίστηκε ως τώρα. Κείνο που μπορώ να σου πω είναι πώς, ή δεν θα ληφθή για τώρα απόφαση, ή θα ληφθή εκείνη, που περισσότερο συμφωνεί με τις επιθυμίες μας. Αν όμως στο Λονδίνο ανοίξη πάλι η ίδια συζήτηση, καθώς μου φαίνεται, μιλήστε, μιλήστε δυνατά, και κάμετε να μιλήσουν. Η πατρίδα μας θα σας ευγνωμονή. Γράφτε μου. Τα

γράμματά σας μπορούν να περάσουν μ’ ασφάλεια μέσω της Ρωσσικής αποστολής. Ας είναι μαζί σας η ευλογία της πατρίδας μας. Οι ευχές μου σε συνοδεύουν. Βγαίνουν από την καρδιά

Όλος δικός σας

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ»

2.

"Pietroburgo 7/19 gennajo 1820

”Le vostre lettere, carissimo signor Foscolo, mi sono gratissime. Quella del 10 decembre porta ragguagli che m’interessano molto; - la successiva del 12 li sviluppa ancor più; e ve ne ringrazio. Le precauzioni prese per far prosperare le cose di Parga sono ottime. L’opera vostra stampata farà buon effetto; e spero molto. - Mi rincresce il ritardo che deve soffrire la communicazione dei documenti che possono servire al vostro lavoro intorno alle Isole. Non importa: si stan copiando da me; e col primo corriere non avrete più a dimandare nulla a nessuno, perchè avrete in buon ordine quanto è in poter mio. - Eccovi intanto due parole sulla posizione diplomatica di questo affare. L’ imperatore scrisse in persona a Castlereagh e a Wellington, dicendo ad essi che m’incaricava di far loro conoscere la situazione deplorabile delle Isole; e come colà il trattato dei 5 novembre era formalmente violato. Accolsero questi due ministri le mie osservazioni, che vollero ancora per iscritto. Lo stesso fu di Bathurst, col quale ebbi pure due lunghi ma non inutili colloquj, poiché esso mi confessò che il trattato di Parigi to impacciava. - Ainsi donc, gli replicai, ce n’est pas des engagemens que vous avez voulu remplir, mais des inconvéniens que vous avez voulu éviter. - E ne convenne. - Pure tutte queste spiegazioni non erano se non confidenziali, e m’importava moltissimo di attaccare la condotta del Maitland sotto gli auspicj di una delle Potenze contrattanti. Per questo cercai scuse per non dare tosto in iscritto la mia memoria confidenziale, e la spedii da Varsavia, accompagnandola di lettere, in cui ho parlato in nome di Sua Maestà Imperiale. - Ricevo le risposte. Esse mi annunziano che si é spedito ad hoc un corriere a Corfù per ottenere schiarimenti dal Maitland; e che nelle vacanze di Natale, il Consiglio si occuperà seriamente delle mie reclamazioni. - La cosa é qui; e non ne so di più. Quanto alle altre Potenze, non credo che nessuna abbia osato parlare degli orrori settinsulari. - Tale e tanta è la pochezza della politica Europea!

”Scrivo oggi di buon inchiostro al signor conte Lieven sulla tragedia di Santa Maura. Furono appiccati pubblicamente due preti. Se anco colpevoli, con qual

diritto profanare l’abito sacerdotale? Ho troppo veleno nel corpo per parlarvene a lungo; e ne sono quasi malato. Sopporto nondimeno con pazienza tutta l’enormità di tanto peso; poiché sarebbe difficile di fare altrimenti, e di sperare meglio.

”I nostri nelle Isole devono a quest’ora essere informati di tutto. Ma quello che potrà ad essi inspirare coraggio serà il risultato dell’opera vostra in favore di Parga. Per questo vi scongiuro di occupervene con incessante ardore. Sarà la pietra fondamentale dell’edifizio. Una volta gettato nel fango il R.T., tutto potrà accomodarsi d’una maniera tollerabile. Senza di questo, faremo poco per le vierette e ordinarie, e bisognerà allora venire ad altri forti espedienti, i quali sono sempre difficili. - Pure sono determinato a prenderli una volta ch’io abbia la convinzione che non v’ è nulla a sperare nè dalla buona volontà del Ministero, nè dalla vostra intervenzione presso gli amici delle cose giuste, che siedono al Parlamento.

”Scrivo in fretta, e senza avere il tempo di rileggere la mia lettera. Vi scriverò a testa riposata, mandandovi i documenti dei quali avete bisogno. Non ho mai potuto avere il trattato di Ali Pachà con Maitland. Ho dato però molte commissioni sin da quando io era sul luogo; ma finora non hanno nulla prodotto. Ritornerò su questo scrivendo laggiù, e vetremo.”1

Tutto vostro, e sempre vostro

CAPODISTRIA

1. Epistolario di Ugo Foscolo, ό.π., p. II σσ. 392 - 394.

Πετρούπολη, 7/19 Ιανουαρίου 1820

«Τα γράμματά σας, φίλε Κύριε Φώσκολε, μου είναι, πολύ αγαπητά. Η επιστολή μάλιστα της 10 Δεκεμβρίου έχει πληροφορίες που μ’ ενδιαφέρουν πολύ. Η άλλη πάλι της 12 ιδίου, τις αναπτύσσει ακόμα περισσότερο. Σας ευχαριστώ. Τα διαβήματά σας για να πάη μπροστά η υπόθεση της Πάργας είναι πράγματι εξοχα. Το έργο σας τυπωμένο θα κάνη καλήν εντύπωση. Έχω πολλές ελπίδες σ’ αυτό. Λυπάμαι μόνο επειδή με τα χάλια της συγκοινωνίας θα καθυστερήσουν τα έγγραφα που θα σας χρησιμεύσουν στο έργο σας για τα νησιά. Δεν πειράζει όμως. Ταντιγράφω εγώ ο ίδιος. Με το πρώτο ταχυδρομείο θα λάβετε ό,τι χρειάζεστε, χωρίς να είναι ανάγκη ν’ αποτανθήτε σε κανένα. Θα έχετε τακτοποιημένα όλα τα έγγραφα που βρίσκονται στα χέρια μου. Εν τω μεταξύ, θα σας πω δυο λόγια για τη διπλωματική ουσία της υποθέσεως... (Του εξιστορεί μ’ εμπιστοσύνη τις συνομιλίες του με τους υπουργούς και τις ενέργειές του). Έτσι έχουν τα πράγματα. Τίποτα περισσότερο δεν ξέρω. Όσο για τις

άλλες Δυνάμεις, μου φαίνεται πώς καμμιά δεν τόλμησε να μιλήση για τα αίσχη που γίνονται στην Επτάνησο. Τέτοια είναι η μικροπρέπεια της Ευρωπαϊκής πολιτικής!

»Γράφω σήμερα ό,τι πρέπει στον κόντε Lieven για την τραγωδία της Λευκάδος. Κρέμασαν δημοσία δύο παπάδες. Κι αν ακόμα ήταν ενοχοι, πάλι με ποιο δικαίωμα παραβίασαν οι αρχές το ιερατικόν ένδυμα;

»Είμαι πολύ πικραμένος και δεν μπορώ τώρα να σου μιλήσω πλατύτερα γι’ αυτό το ζήτημα. Είμαι σχεδόν άρρωστος...

»Οι δικοί μας στα νησιά ασφαλώς θα τα γνωρίζουν τώρα όλα. Εκείνο όμως που θα μπορέση να τους δώση θάρρος είναι το αποτέλεσμα των ενεργειών σας για την Πάργα. Σας εξορκίζω να εργασθήτε γι’ αυτό με αδιάκοπο ζήλο. Θάναι ο ακρογωνιαίος λίθος του οικοδομήματος. Όταν ριχθή μια φορά στη λάσπη ο R. T., όλα θα μπορέσουν να διορθωθούν κατά τρόπο υποφερτό. Αλλιώς, με το συνηθισμένο δρόμο, πολύ λίγα πράγματα θα επιτύχουμε και θα παραστή ανάγκη να καταφύγουμε σε βίαια μέτρα, που είναι πάντα δύσκολα. Πάντως, είμαι αποφασισμένος να τα λάβω, όταν πεισθώ πώς δεν υπάρχει καμμιά ελπίδα ούτε από την καλή θέληση του υπουργείου, ούτε από την επέμβασή σας στους φίλους της δικαιοσύνης, που είναι στη Βουλή.

»Σου γράφω βιαστικά, και δεν έχω καιρό να ξαναδιαβάσω το γράμμα μου. Θα σου ξαναγράψω όμως με την ησυχία μου, όταν θα σου στείλω και τα έγγραφα που θα χρειαστής. Δεν μπόρεσα να βρω τη συνθήκη του Αλή πασσά με το Maitland. Ωστόσο, όταν βρισκόμουν εκεί, είχα δώσει πολλές οδηγίες σχετικά. Δεν κατάφερα όμως τίποτα ως τώρα. Θα τους ξαναγράψω και να ιδούμε τί θα γίνη.

Όλος δικός σου και πάντα δικός σου1

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

1. Για την ελληνική μετάφραση των δύο επιστολών του Φώσκολου βλ. Σ. Μινώτου, Η Ελληνική ψυχή του Φώσκολου, σσ. 221 - 225, στην έκδοση των «Τάφων» του 1927, από τον Ελευθερουδάκη. (Μετάφραση Γ. Καλοσγούρου, βιογραφικό σημείωμα Μαρίνου Σιγούρου). Επίσης Κ. Καιροφύλλα, Καποδίστριας και Φώσκολος, Ημερολόγιο Μεγάλης Ελλάδας 1929.

Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΠΡΟΣ TON Pictet de Rochemont1

Petersbourg, 17 novembre 1816

Monsieur, (2)

Si je n’ ai pas repondu plutô à la lettre que vous m’ avez (3) fait l’ honneur de m’ écrire en date du 26 août, c’ est qu’ elle (4) m’ atrouvé à Varsovie. J’ ai dû alors renvoyer à mon ré (5) tour dans cette capitale toutes mes affaires particulières (6) et celles qui touchent de plus près le coeur. Me voici à (7) vous en parler comptant sur l’ amitié que vous avez bien (8) voulu me témoigner. (9) Feilenberg a fait un essai sur mon neveu. Il n’ a (10) pas réussi; je viens d’en être instruit et j’en suis très (11) peiné. Cependant je ne rénonce point à l’ espoir (12) d’ un meilleur succès, une fois que vous aurez eu la (13) bonté de prendre sous votre direction cette jeune plante (14) qui n’ a pas vu le soleil (15).

La nature a comblé mon neveu de ses trésors. La vie (16) n’ a rien fait pour lui, et ses parents ont fait pire., Ils (17) l’ ont trop caressé et amolli (18).

Ce n’ est que par un trait d’autorité despotique que (19) je l’ ai arraché du sein de sa famille et que j’ ai voulu (20) le faire instuire hors de l’ Italie. Il est fol. 125v resté à Vienne (21) dans une pension durant une année. Il a appris (22) //un peu le francois et l’ allemand. Je l’ ai vu à Vienne (23) avant et après la campagne de l’ année 1815. Je l’ ai (24) trouvé pétri d’amour propre (,) fou de zèle pour (25) le travail et ne rêvant que la carrière publique au (26) service de Russie. Je ne (27) saurois approuver cette tendance. (28) Ses parents croiroient l’ avoir perdu pour toujours j’ au (29) rois à leurs yeux la part la moins fraternelle à cette p(artie). (30) Cette considération m’ a determine à déclarer au jeune (31) homme qu’ il ne parviendra jamais par mon entremise (32) â son but, que ce je pouvois faire pour lui (33) c’étoit de lui procurer les moyens de devenir un homme (34) capable de

1. Ο Καποδίστριας είχε δημιουργήσει στενές σχέσεις με τους Ελβετούς από την πρώτη του αποστολή στην Ελβετία το 1813 - 1814. Με τον Piotet de Rochemont συνδέθηκε στενότερα κατά την διάρκεια του Συνεδρίου της Βιέννης, όπου ο τελευταίος εκπροσώπησε το Καντόνι της Γενεύης. Η επιστολή που δημοσιεύεται, μαζί με τρεις άλλες προς τον ίδιο αποδέκτη, βρίσκεται σε φωτοτυπία στο Αρχείο της Αναγνωστικής Εταιρείας, και αναφέρονται στις σπουδές του ανεψιού του Καποδίστρια Ιωάν. Πολυλά, του οποίου ο μετέπειτα Κυβερνήτης της Ελλάδας είχε αναλάβει την επιμέλεια των σπουδών. Οι φωτοτυπίες των επιστολών προέρχονται από τα αρχεία της Γενεύης, χάρι στη φροντίδα των Αιμιλίου Privat και του Γεωρ. Λεβέντη.

Τη μεταγραφή της επιστολής, στην οποίαν ο Καποδίστριας ανακοινώνει την απόφασή του, και τους λόγους που την προκάλεσαν, να επιλέξει για τόπο σπουδών του ανεψιού του τη Γενεύη, αποσπώντας τον από την παρακολούθηση του Fellenberg, και τη διπλωματική της δημοσίευση την οφείλουμε στην ευγενική προθυμία του κ. Νίκου Καραπυδάκη.

bien servir son pays, et d’ être utile à sa (35) famille, que si le temps et les événements lui ouvrent (36) l’occasion d’embrasser la carrière du service étranger, (37) alors sans la faveur de son oncle, ni de personne (38) au monde, il devra sa fortune à ses propres talents. (39) Cette déclaration a jetté le jeune homme dans un abi(me) (40) de tristesse, dont je ne le crois pas encore revenu. (41) Je l’ai adressé à Fallenberg dans l’ intention de (42) faire passer subséquement à Genève. Son âge, ses (43) habitudes, sa nouveauté même, le rend peu fait à (44) se plaire à fol. 126r l’ institut de Feilenberg. Ainsi je me // (45) suis pas ni étonné ni découragé du peu de succès de cette (46) premiere tentative. (47).

J’ ai préféré la Suisse et Genève à tout autre pays (48) pour son éducation, parceque voulant le conserver à son (49) pays et à sa famille j’ ai jugé convenable de ne point (50) lui donner lesa impressions, les idées et les habitudes (51) des grandes villes et du grandissime monde, dont (52) la nullité égale le plus souvent la corruption. (53) j’ écris donc à Fellenberg, de vous l’envoyer et je le (54) recommande à vos soins paternels. (55).

Il a l’ ordre de dépendre absolument et entièrement (56) de vous et de vous obéir en tout et partout., C’ est là (57) toute la lettre que je lui écris. J’ ai l’air d’ être haute (58) ment fâché de sa conduite envers m(onsieu)r Fellenberg, (59) et je lui annonce, que je me reconcilierai avec lui, (60) que sur le témoignage que vous me donnerez de (61) votre satisfaction à son égard. (62).

Je pense qu’ il ne faut pas trop ouvertement le contra (63) rier dans les voeux qu’ il forme de servir la Russie. (64) En le flattant de votre entremise auprès de moi, (65) pour me décider à les accueillir, vous gagnerez toute (66) sa confiance, fol. 126v Les conditions que vous y mettrez (67) // me semblent directement propres à le porter spontané(68)ment à tout ce qui paroit lui répugner le plus. C’ est à (69) dire à goûter la bonne société à se donner quelque (70) peines pour lui plaire. (71).

A cet effet il me paroit que votre idée de le confier (72) à une bonne et aimable famille est la meilleure des (73) idées. Quant au taux de la pension je me décide (74) pour celui de 10 Louis, ou du moins je ne puis pas (75) admettre celui de 25, ainsi réglez le, entre ces deux (76) extrêmes. Je desire que rien ne manque à mon (77) neveu. Mais il me semble qu’ il n’ est nullement (78) nécessaire de lui monter la tête davantage. Il ne (79) faut pas le laisser croire, qu’ il est un grand seigneur. (80) Il ne l’est pas, et je desire pour son bonheur qu’ il (81) ne le devienne jamais, ni aux dépens de ses frères (82) ni à ceux d’autrui. (83)

Pour ce qui concerne la partie à laquelle je le (84) verrois le plus volontiers s’ appliquer, ce seroit la (85) jurisprudence, et le droit public. Je crois qu’ a la (86) fin il vaincra toutes les difficultés, que j’ élève contre (87) sa vocation au service étranger. Et si c’ est en Russie (88) qu’ il doit entreprendre ce service assurément fol. 127r que (89) // je ne l’engagerai à se vouer qu’ àia partie diplomatique. (90) Si c' est

par contre, comme je le desire le plus à sa fa (91) mille et à sa Patrie qu’ il se rendra, ses capacités (92) dans cette branche lui seront également d’une grande (93) utilité. (94)

Au reste j’ abandonne à cet égard comme à tout (95) autre, le sort de ce jeune homme, de ce jeune moi même (96) à votre bienveillance et à votre amitié. (97) J’ ai prié l’ ami Feilenberg de régler les comptes de (98) la dépense de mon neveu, pour le temps où il est (99) resté chez lui et de m’ en écrire. Je vous prie de même (100) de vous en charger pour quelque jours. Par le pro-(101) chain courrier, je vous enverrai 200 Ducats aurez la bonté de me dire en suite combien (104) d’ argent il faudra vous transmettre par an, en (105) tout, et où l’ adresser, pour éviter les grandes opéra (106) tions de banquiers.

C’ est ici où je m’ arrête. C’ est un prodige que (107) d’ avoir trouvé un instant pour griffoner à la (108) hate cette lettre, je la fais récopier d’une autre (109) main. La mienne devient tous les jours plus illisible. (110) fol. 127v // Je ne saurois vous quitter, sans vous dire un mot de (111) vos affaires - et de ma reconnoissance envers vous (112) et vos concitoyens. (113)

Je n’ ai pas repondu à la lettre que vous m’ avez (114) adressée dans le temps, pour me parler des intérêts (115) de votre canton. Nous ne sommes pas restés les bras (116) croisés. Le Prince Koslowsky a eu l’ordre d’agir for (117) tement. J’ éspère qu’ il s’ est acquitté de sa commis (118) sion. Je viens d’apprendre avec plaisir que les rati (119) fications de votre traité sont échangées. Ainsi j’ en (120) félicite la Patrie qui vient de me faire l’honneur de (121) m’ adopter. L’ empereur a daigné témoigner toute (122) sa satisfaction, pour cet acte de bienveillance (123) envers moi. Dans mon particulier j’ en ai été (124) et j’ en suis très sincèrement et pro (125) fondément reconnoissant. (126)

Je vais arranger tout ce qui peut regarder la (127) libre entrée de votre bibliothèque brittanique en (128) Russie. J’ en ai déjà parlé. Mais vous n’ ignorez (129) pas combien il est difficile de bien régler ces (130) affaires de détail - ayez fol. 128r donc un peu de pa (131) tience. //

J’ ai écrit et j’ écrirait encore à M(onsieu)r le C(om)te de Langeron, (132) d’ après vos désirs. Je vous enverrai la copie de (133) nontre correspondance pour votre tranquillité. (134) Adieu mon cher ami, conservez moi votre (135) amitié et croyez aux sentiment. (136)

*Et la voici la copie de la lettre qui s’ adresse à mon neveu*.

*Le comte Capodistria*

S(ain)t Petersbourg (2)

le 5/27 novembre 1816

Σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν για την έκδοση:

* * Τμήμα γραμμένο από το χέρι του Καποδίστρια

( ), (2), Παρεμβάσεις του εκδότη όταν κρίθηκε απαραίτητο για καλλίτερη κατανόηση του κειμένου, για ανάλυση των συντομογραφιών ή για να δηλωθεί η αλλαγή στίχου.

Μαύρα στοιχεία: Υπογραμμίσεις στο πρωτότυπο.

// αλλαγή φύλλου.



ΜΕΡΟΣ Γ'

Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ

Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ - Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ 6ης ΙΟΥΛΙΟΥ 1827 - ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ - ΑΝΑΛΗΨΗ ΚΑΘΗΚΟΝΤΩΝ



Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΕΚΛΕΓΕΤΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η Γ΄ Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων με ψήφισμα της 2 Απριλίου 1827 εξέλεξε Κυβερνήτη της Ελλάδας για 7 χρόνια τον I. Καποδίστρια. Τις 6 Απριλίου ο Πρόεδρος της Συνελεύσεως Γ. Σισίνης γνωστοποιεί στον Καποδίστρια την εκλογή του και τον παρακαλεί να ανταποκριθεί στην φωνή του Έθνους και έλθει στην Ελλάδα όσο το δυνατόν γρηγορότερα για ν’ αναλάβει τα καθήκοντά του. Με δύο επιστολές του, τη μία της 14/26 Αυγούστου και την άλλη της 19 Αυγούστου 1827, προς τον Πρόεδρο της Συνελεύσεως και την προσωρινή Κυβέρνηση, ο Καποδίστριας γνωρίζει ότι αποδέχεται την εκλογή και ότι άρχισε τις ενέργειές του για την ενημέρωση των Κυβερνήσεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας και την εξασφάλιση οικονομικής βοηθείας. Εν τω μεταξύ είχε υπογράφει στο Λονδίνο, την 6 Ιουλίου 1927, από εκπροσώπους των τριών δυνάμεων, συνθήκη, η οποία αναγνώριζε την ύπαρξη ελληνικού κράτους και καλούσε τα δύο αντιμαχόμενα μέρη σε κατάπαυση του πυρός και έναρξη των διαπραγματεύσεων. Στο Γ' αυτό μέρος, εκτός των κειμένων που αναφέρονται στην εκλογή του Καποδίστρια, στην συνθήκη, στα υπομνήματα του Κυβερνήτη και στην πρώτη πρόσκληση που του απευθύνθηκε το 1824, δημοσιεύονται ακόμη και τα κείμενα που σχετίζονται με τις πρώτες ενέργειές του ως Κυβερνήτη και που φανερώνουν τη στενή συνεργασία του με τους εκπροσώπους του Έθνους.

Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

[Οι ζυμώσεις για την πρόσκληση του Καποδίστρια να αναλάβει τη διακυβέρνηση της επαναστατημένης Ελλάδας, που υπήρχε ως σκέψη σε πολλούς οπλαρχηγούς και πολιτικούς από τους πρώτους μήνες των ελληνοτουρκικών συγκρούσεων, πήραν μορφή και εκδηλώθηκαν μετά την όξυνση του εμφυλίου πολέμου το 1824. Είχαν προηγηθεί οι επαφές και συνεννοήσεις για την προώθηση του κόμητα Διον. Ρώμα στην πολιτική ηγεσία της Επαναστάσεως, συνεννοήσεις και επαφές που είχαν διαμεσολαβητή τον Άγγλο Αρμοστή Άδαμ στα Επτάνησα, που τότε μόλις είχε διαδεχθεί τον Μαίτλανδ. Η τότε όμως αγγλική κυβέρνηση δεν ήθελε να προκύψει ο Κυβερνήτης της Ελλάδος, χωρίς την προηγούμενη αναγνώριση του από «νομιμοποιημένους» εκπροσώπους των αγωνιζομένων Ελλήνων. Και μάλιστα από εκείνους που είχαν παίξει αποφασιστικό ρόλο στη νικηφόρα αγωνιστική πορεία των επαναστατών. Εξάλλου και όσοι πίστευαν ότι ένας γόνος ευρωπαϊκής δυναστείας θα εξέφραζε με περισσότερο κύρος προς τα έξω την Ελλάδα και θα πειθαρχούσε το εσωτερικό μέτωπο, δε δέχονταν για βασιλιά της Ελλάδος το Δούκα της Ορλεάνης, που την πρόσκληση του ευνοούσε ο Αλεξ. Μαυροκορδάτος. Έτσι ορισμένοι από τους προύχοντες της Ελλάδος, που αναζητούσαν διέξοδο από τις εσωτερικές διενέξεις για την επιβίωση της Επανάστασης και της Ελλάδος, απευθύνθηκαν στον 1. Καποδίστρια, που βρισκόταν τότε στη Γενεύη. Το προσκλητήριο γράμμα το υπέγραψαν επτά, με πρώτο τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και το μετέφερε στην Ελβετία ο Δημήτριος Περρούκας, ο οποίος όμως αρρώστησε και το παρέδωσε με αρκετή καθυστέρηση στον αποδέκτη του. Ο Καποδίστριας κι αυτός άργησε να απαντήσει - έναν ολόκληρο χρόνο. Η απάντησή του ήταν φυσικά αρνητική, εφόσον η πρόσκληση προερχόταν από άτομα, και όχι από το σύνολο του έθνους, εκφραζόμενο με απόφαση κεντρικού συλλογικού οργάνου.]

1.

Προς τον Εξοχώτατον Κύριον Ιωάννην Α. Καποδίστριαν.

Ναυπλίω 1η Ιανουαρίου 1824

Εξοχώτατε!

Η φιλτάτη σου Ελλάς εναβρύνετο διά τας αρετάς του γνησιωτάτου τέκνου της, του ενδόξου και περικλεούς Καποδίστρια, όστις απέδειξεν εις τον πεφωτισμένον κόσμον το βάθος της Ελληνικής αγχίνοιας, και ενέπνευσεν εις όλας τας καρδίας σεβασμόν προς τους απογόνους των παλαιών Αθηναίων και Σπαρτιατών, όστις αγάλλεται βλέπων ενσπαρμένα εις τους συμπολίτας του τα ευγενή αισθήματα της ελευθερίας και του πολιτισμού, και ελπίζει από τον πατριωτισμόν του βελτίωσιν της τύχης της.

Εξοχώτατε Κόμη! ήτον προωρισμένον βέβαια να γεννηθής εις τον κόσμον δια την αθανασίαν η φύσις και η τύχη συνώμοσαν, διά να σε καταστήσουν

ευεργέτην της πατρίδας σου, εις την οποίαν απέδωκας την παλαιάν της εύκλειαν και τα ιερά δίκαια, όσα ο Θεός εχάρισεν εις τον άνθρωπον. Δεν διήμαρτες των ελπίδων και της εφέσεως. Οι Έλληνες απεφάσισαν να αποθάνουν εντίμως, διά ν’ αποφύγουν τας συμφοράς της πικροτάτης δουλείας, και χείμαρροι αιμάτων, δακρύων, και ιδρώτων, τους αποκατέστησαν αξίους της ανεξαρτησίας.

Αλλά δεν είναι τόσον δύσκολον ν’ αποκτήση τις την ελευθερίαν του, όσον να την φυλάξη. Τα ελαττώματα της εξωλεστάτης τυραννίας βασιλεύουν εις τας παρούσας γενεάς, η δ’ αμάθεια και πλεονεξία επαπειλούν την αρτισύστατον ανεξαρτησίαν του έθνους σου. Έχομεν αξίους πολεμικούς, αλλ’ υστερούμεθα εναρέτων ανδρών και αναλόγως αξίων με τας περιστάσεις μας, διότι η επιστήμη της πολιτικής είναι δυσκολώτατον μάθημα. Έγινε ποτέ πρόβλημα εις την Γαλλίαν, αν οι Έλληνες είναι αξιοι να διοικηθούν ελευθερωθέντες· φιλόσοφος δε Γάλλος διετείνετο, ότι είναι αδύνατον, και κατά δυστυχίαν η πείρα κινδυνεύει να το αποδείξη. Έχομεν όπλα, έχομεν χρήματα, έχομεν αρκετούς πόρους και τρόπους, διά να νικήσωμεν τον βάρβαρον και ν’ ασφαλίσωμεν τα Ελληνικά δίκαια· αλλ’ η αμάθεια και πλεονεξία επέφερε γενικήν αδράνειαν, ανυπέρβλητον αχρηματίαν. Εισέτι δεν εφάνη άνθρωπος μεγαλοφυής εις την Ελλάδα. Όλοι αισθάνονται τα δεινά, όλοι ταλανίζουν την πατρίδα, ουδείς ο επιφέρων την θεραπείαν. Ο νόμος δεν ισχύει, η διοίκησις νηπιάζει, ο ισχυρότερος θριαμβεύει, τα ιδιαίτερα συμφέροντα καταλύουν τα γενικά, και ο καθείς νομίζει τον εαυτόν του κέντρον της φύσεως. Οι λαοί απηύδησαν, κεχηνότες περιμένουν να ίδουν άνθρωπον άξιον ν’ αναλάβη τας ηνίας της κυβερνήσεως· και, αν ο τοιούτος άνθρωπος είναι ενάρετος, εσώθη η Ελλάς. Οι καλοί πατριώται έχουν ήδη προσηλωμένην όλην την προσοχήν των εις το έκλαμπρον υποκείμενον Σου, και άπαντες Σε περιμένουν να συντελέσης εις την κοινήν σωτηρίαν. Μόνος η Εξοχότης σου δύναται να επιφέρη την ευκταίαν μεταβολήν, να εμπνεύσης τον πατριωτισμόν, να ενισχύσης τον νόμον, και να στερεώσης την ανεξαρτησίαν του έθνους σου κτλ.

Εξοχώτατε! η πατρίς σου, η φιλτάτη σου Ελλάς απεφάσισε να θυσιασθή ενδόξως.

Η υπερτάτη δύναμις την εβοήθησε και ανεδείχθη τροπαιούχος, και κατεκλόνισε τον κολοσσόν της Τουρκικής τυρρανίας· αλλά θα χαθή φυσικώς τέλος πάντων, αν οι αγαθοί πατριώται, οι μόνοι σωτήρες της, δεν δράμουν εις βοήθειάν της. Η εξοχότης Σου έχεις βέβαια φυσικήν ροπήν να θυσιάσης και την ζωήν σου διά την σωτηρίαν της. Οι καλοί πατριώται Σου Σε επιθυμούν. Ας ίδη λοιπόν πραγματικώς η Ελλάς την εκπλήρωσιν του ιερωτάτου τούτου χρέους σου. Σε περιμένει μ’ ανοικτάς τας αγκάλας. Ο ευγενής και αγαθός πατριώτης κύριος Δημήτριος Περρούκας κτλ. αξιούμενος της ευνοίας και ευηκοΐας σου, αναμφιβόλως θα ζωγραφίση με ζωηρότερα χρώματα όλην την κατάστασιν της

Ελλάδος και τα ομολογουμένως συντείνοντα εις την σωτηρίαν της, και διετάχθη να μας ιδεάση περί της σεβαστής αποφάσεώς Σου. Έχει δε ανάγκην των βαρυφρόνων και πατριωτικών συμβουλών Σου, και ας εφοδιασθή κατά το δοκούν.

Ο Πρόεδρος Π. ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ

(Τ.Σ.) ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΕΤΑΞΑΣ

Δι’ απουσίαν του Γραμματέως

Ν. ΣΠΗΛΙΑΔΗΣ

Εις το μεταξύ, ο απεσταλμένος Περρούκας, ησθένησε και παρέμεινεν εις την Γενεύην περισσότερον από ενάμισυ χρόνον. Η απάντησις του Καποδίστρια εις την ανωτέρω πρώτην πρόσκλησιν εχρονολογήθη με ημερομηνίαν 12 Δεκεμβρίου 1825, δηλαδή μετά δύο περίπου χρόνια· είναι, όμως, προφανές ότι εις την μακράν αυτήν καθυστέρησιν ασήμαντον ρόλον έπαιξεν η έλλειψις ταχυδρομικής ευκαιρίας. Μάλλον εις την μελέτην των Ελληνικών πραγμάτων και το αναποφάσιστον του Καποδίστρια ωφείλετο η διετής εκείνη σιωπή. Ο Κερκυραίος διπλωμάτης που ειργάζετο, τότε, παρασκηνιακώς, εις το εξωτερικόν, χρησιμοποιών το κύρος του και την διεθνή του υπόληψιν διά την ενίσχυσιν και ευνοϊκήν λύσιν της Ελληνικής υποθέσεως, απήντησεν, τέλος, διά της ακολούθου επιστολής.

2.

Προς την προσωρινήν διοίκησιν της Ελλάδος.

Εν Γενεύη 12η Δεκεμβρίου 1825

Οι διοικηταί, τους οποίους διεδέχθητε υμείς, Κύριοι! μοι έπεμψαν μίαν επιστολήν, γεγραμμένην την πρώτην Ιανουαρίου του παρελθόντος έτους, δι’ ης περιγράφοντες αξιοθρηνήτους τας εσωτερικάς περιστάσεις, με προτρέπουσι να έλθω καγώ αυτόσε, διά να προσθέσω τας δυνάμεις μου εις τας ιδικάς σας, επί σκοπώ του να διαλλάξωμεν τας γνώμας και τα συμφέροντα, των οποίων η διαφορά ενόμιζον ότι έθετεν εις κίνδυνον την πολύτιμον ύπαρξιν της ανεγερθείσης Ελλάδος. Αλλ’ ο κύριος Δημήτριος Περρούκας, όστις επεφορτίσθη τον κομιστήν αυτής, μόλις εδυνήθη να φθάση τον Σεπτέμβριον μήνα εκείνου του έτους και η ολίγη του υγεία επειδή ήδη τω εσυγχώρησε την αυτόσε επιστροφήν του, ήδη

λαμβάνω καγώ την ευκαιρίαν να σας πέμψω την απάντησίν μου.

Έχοντες, Κύριοι! ανά χείρας σας την παρακαταθήκην των ιδεών, τας οποίας οι προκάτοχοί σας ηθέλησαν να μοι κοινοποιήσωσι, θέλετε εύρη εις τας ιδικάς μου, καθώς νομίζω, την ειλικρινεστέραν έκφρασιν των αισθημάτων, τα οποία προσκολλώσιν εις την πατρίδα σας.

Είναι ολίγη βέβαια αύτη η προσφορά, και παντελώς δεν ανταποκρίνεται εις την ιδέαν, την οποίαν συνέλαβον οι προλαβόντες διοικηταί διά τα μέσα και την θέσιν μου, υποθέτοντες, ότι αύτη εξήρτητο από μόνην την θέλησίν μου, και εκείνα ωμοίαζον με τας ευχάς, τας οποίας καθ’ εκάστην αναπέμπω εις την Θείαν Πρόνοιαν, διά να σας επιδαψιλεύση τας ευλογίας της. Αλλ’ αν και κανέν κάλυμμα δεν καλύπτη την αναχώρησίν μου, εις την οποίαν διαμένω τρεις ήδη χρόνους, και διά τούτο ήτο περιττόν, ίσως να την εξηγήση τις καθαρώτερα, εγώ μ’ όλον τούτο ομολογώ, ότι την επροτίμησα πάσης άλλης θέσεως εν τω κόσμω, διότι μόνη αυτή ηδύνατο να μοι προμηθεύση τον τρόπον του να εκπληρώσω εν ταυτώ και τα ιερά χρέη, εις τα οποία με καθυποβάλλει ο τόπος της γεννήσεώς μου, και εκείνα ενός άλλου χαρακτήρος, του οποίου την διάρκειαν δεν ανήκει εις μόνον εμέ να προσδιορίσω. Τοιουτοτρόπως δε σας εξηγούμαι αρκούντως, Κύριοι! ότι, εν όσω η Α.Μ. ο Αυτοκράτωρ της Ρωσσίας ευαρεστηθή να με συγκαταλέγη εις τον αριθμόν των Υπουργών του, δεν μοι συγχωρείται να λάβω μέρος ενεργητικόν εις τας πράξεις σας, δι’ ας η κοινή μας Μήτηρ απαιτεί ολοσχερή αφοσίωσιν των τέκνων της.

Η πανηγυρική αυτής φωνή αντήχησεν εις το βάθος της καρδίας μου, καθώς και εις τας ιδικάς σας και, όσον αισθάνομαι τα σκιρτήματά της, τα οποία διεγείρει φωνή τοιαύτη, τοσούτω μάλλον θλίβομαι, διότι δεν δύναμαι ν’ αρχίσω σήμερον εν νέον στάδιον εν μέσω υμών, καθώς περί το 1800 εν μέσω των συμπολιτών μου, εις το οποίον ήθελα παρασταθή με τον ίδιον ζήλον και με την αυτήν διάθεσιν, αλλά διδαγμένος ήδη υπό μακράς και επιπόνου πείρας, δι’ ης αι συνδρομαί μου ηδύναντο ίσως να επιφέρωσιν αποτελέσματα αισιώτερα.

Καιρός δε παντί πράγματι, Κύριοι! και ο τοιούτος προσδιορίζεται από τον ύψιστον Θεόν ώστε, οποίοι αν είναι οι σκοποί, τους οποίους αι επιθυμίαι μας σχεδιάζουν, ημείς οφείλομεν να παρατηρώμεν προ πάντων και επί πάσιν, αν εκείνος μας επιτρέπη ν’ αποφασισθώμεν εις την εκτέλεσιν αυτών. Εγώ δε συμβουλευόμενος πάντοτε την υπερτάτην εκείνην Δύναμιν, έμαθον να μη ματαιοφρονώ εις το εξής, δι’ ό,τι με περιμένει εις το υπόλοιπον της ζωής μου, και να λογίζωμαι ευτυχής, αν δυνηθώ ελέει Θεού να τελειώσω αυτήν εις την οικίαν των πατέρων μου και πλησίον του τάφου, εις τον οποίον εφησυχάζουσι τα λείψανα αυτών.

Έστε όμως βέβαιοι, ότι μέχρι εκείνης της ώρας το πνεύμα μου θα συνυπάρχη μεθ’ υμών και, επειδή διά παντός υμείς το απησχολήσατε, κυριωτέρως δε αφ’ ότου η Ελλάς ηγέρθη τέλος πάντων εις τας ιδίας όψεις της και εις εκείνας όλου